Rechtsgeldige omgang met dual-use-goederen in de internationale handel
In het internationale douanerecht spelen dual-use-goederen een bijzondere rol, omdat zij naast civiele ook voor militaire doeleinden gebruikt kunnen worden. Voor bedrijven is dit een cruciaal onderwerp, aangezien het naleven van wettelijke voorschriften essentieel is voor de exportafhandeling. De verschillende verordeningen, zoals de Europese dual-use-verordening en nationale regelingen, vormen de basis voor de exportcontrole in dit gebied. De juridische basis voor de exportcontrole van dual-use-goederen in de internationale handel komt voort uit een verscheidenheid aan EU- en nationale verordeningen evenals uit de Außenwirtschaftsgesetz. Daarom is voor de export van dual-use-goederen in veel gevallen een vergunning vereist. Overtredingen van de vergunningsplicht kunnen streng worden bestraft.
Zelfs als er alleen aan civiel gebruik wordt gedacht, maakt alleen al de mogelijkheid om de producten, technologieën of software ook militair te gebruiken, dual-use-goederen tot een uiterst gevoelig gebied in het exportrecht. Het doel van de exportcontrole is om de verspreiding van massavernietigingswapens en strategisch belangrijke goederen te voorkomen en internationale veiligheidsdoelen te bereiken. Bedrijven moeten daarom de basis van de wettelijke regelingen voor dual-use-goederen goed kennen om aan hun verplichtingen te voldoen. Bedrijven dienen dienovereenkomstig voorzichtig op te treden, aldus het advocatenkantoor MTR Legal Rechtsanwälte , dat onder andere adviseert op het gebied van douanerecht.
Civiele en militaire bruikbaarheid
Tot dual-use-goederen kunnen bijvoorbeeld machineonderdelen en machines behoren die weliswaar voor de civiele luchtvaart zijn bedoeld, maar ook in wapensystemen kunnen worden gebruikt. Ook machines met een dubbele gebruiksdoel onderliggen aan exportcontrole, met name wanneer ze voor militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. Evenzo kunnen bepaalde chemicaliën, die in de geneeskunde of landbouw worden toegepast, ook voor de productie van chemische wapens worden gebruikt. Materialen zoals speciale metalen of composietmaterialen zijn andere voorbeelden van dual-use-goederen, daar zij zowel civiel als militair kunnen worden ingezet. Ook bij software kan de mogelijkheid tot dubbelgebruik bestaan, enerzijds bijvoorbeeld voor gegevensbescherming en IT-beveiliging in de civiele sector, en anderzijds kunnen zij relevant zijn voor beveiligde communicatie in de militaire sector. Kleppen als technische componenten met dubbel gebruiksdoel vallen eveneens onder de exportcontrole. Een cd-speler kan vanwege zijn lasertechnologie als een apparaat met dual-use-potentieel worden beschouwd omdat krachtige lasers ook militair kunnen worden gebruikt. De kracht van machines of componenten speelt een belangrijke rol bij de beoordeling van de exportcontroleplicht. Technologie is van centraal belang bij dual-use-goederen, omdat het zowel voor civiele als militaire toepassingen kan worden gebruikt en dus onder exportcontrole valt. Gereedschapsmachines zijn een ander voorbeeld van dual-use-goederen die bij export onderhevig kunnen zijn aan vergunningsplicht. De term ‘goed’ wordt gebruikt in de context van de classificatie van dual-use-goederen om de aard en het gebruiksdoel te bepalen. Het type goederen is bepalend voor de vergunningsplicht, aangezien er verschillende wettelijke vereisten gelden voor verschillende categorieën. Goederen met een dubbel gebruiksdoel zijn producten die zowel geschikt zijn voor civiele als militaire doeleinden. De regelgeving van goederen met een dubbel gebruiksdoel vindt in de EU context plaats via specifieke bijlagen bij de dual-use-verordening, die technische parameters en controleverplichtingen vastleggen. Dual-use-goederen kunnen in verschillende sectoren worden ingezet, zoals industrie, onderzoek, geneeskunde of communicatie.
In de Europese Unie is de omgang met dual-use-goederen geregeld door Verordening (EU) 2021/821. Deze biedt een uniforme basis voor de uitvoercontrole van dergelijke goederen binnen de lidstaten. In Duitsland worden de Europese regelingen aangevuld door het Außenwirtschaftsgesetz (AWG) en de Außenwirtschaftsverordnung (AWV). Deze schrijven onder andere voor dat voor de uitvoer van bepaalde dual-use-goederen een vergunning vereist is. Dit geldt zelfs wanneer het gebruiksdoel uitsluitend civiel is.
Opheldering van de vergunningsplicht
De douanerechtelijke betekenis van deze regelingen is aanzienlijk. Bedrijven die dual-use-goederen willen exporteren, moeten van tevoren verduidelijken of er een vergunningsplicht bestaat. Beslissend hierbij is de zogenaamde EU-dual-use-goederenlijst die regelmatig wordt bijgewerkt. De bijlagen van de EU-dual-use-verordening, met name bijlage I en bijlage 2, dienen als centrale goederenlijsten voor de categorisering en juridische indeling van de getroffen goederen. Deze lijsten en hun gedetailleerde opsomming definiëren de technische parameters en gebruiksdoelen van de opgelijste goederen. De coderingen in de douanesystemen zijn bij de uitvoeraangifte doorslaggevend om de correcte classificatie en identificatie van dual-use-goederen te waarborgen. De vergunningsplichten vloeien voort uit de dual-use-VO, de EG dual use verordening en andere VO, waarbij verschillende soorten uitvoervergunningen – nationale, EU-brede en algemene – in acht genomen moeten worden. De Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (BAFA) is in de Bondsrepubliek Duitsland de bevoegde autoriteit voor het verstrekken van de overeenkomstige vergunningen. De uitvoer van dual-use-goederen valt onder strenge controleprocedures om te zorgen voor de naleving van de wettelijke voorschriften. Naast de uitvoer zijn ook de verplaatsing, doorvoer en bemiddeling van dual-use-goederen in het kader van de exportcontrole geregeld. De juridische gronden worden gevormd door de VO, de dual use VO en de EG dual use verordening, die door nieuwigheden, wijzigingen en voortdurende aanpassingen regelmatig worden bijgewerkt. De Commissie, met name de Europese Commissie, is verantwoordelijk voor de herziening en actualisering van de verordening en haar bijlagen. Het Außenwirtschaftsgesetzes en de verschillende niveaus van de Europese en nationale wetgeving regelen de exportcontrole uitgebreid. De uitvoer van dual use valt in de Bondsrepubliek Duitsland onder een duidelijk vergunningsproces. Artikel 3 van de EU-verordening vormt een centrale rechtsregel voor de exportcontrole. Bij overtredingen van de exportcontrolevoorschriften dreigen zware straffen. De exportcontrole omvat talrijke onderwerpen die van groot belang zijn voor bedrijven, zoals naleving van lijsten, vergunningsplichten en toezicht op uitvoer. De term dual-use-goederen verwijst naar goederen die zowel civiel als militair gebruikt kunnen worden en die daarom aan een bijzondere juridische classificatie en controle zijn onderworpen.
Voordat een uitvoer plaatsvindt, moeten de exporterende bedrijven daarom uitgebreide controles uitvoeren. Eerst moet worden vastgesteld of de betreffende goederen op de goederenlijst staan. Bovendien moet worden nagegaan of er voor het doelland speciale beperkingen gelden, bijvoorbeeld in het kader van een embargo, en of er concrete aanwijzingen zijn dat de goederen voor militaire of veiligheid kritische doeleinden zouden kunnen worden gebruikt. Als er een dergelijk vermoeden bestaat of er onzekerheid is, moet een vergunning worden aangevraagd. Als deze ontbreekt, kan zelfs een onopzettelijke overtreding ernstige juridische gevolgen hebben.
Niet opgelijste dual-use-goederen: risico’s en verplichtingen
Niet opgelijste dual-use-goederen vormen voor exportbedrijven een bijzondere uitdaging. Ook als deze goederen niet expliciet in de bijlagen van de EU-dual-use-verordening worden vermeld, kunnen ze toch worden gebruikt voor militaire of andere gevoelige gebruiksdoeleinden. Juist op het gebied van exportcontrole is daarom bijzondere voorzichtigheid geboden, want ook de uitvoer van niet opgelijste dual-use-goederen kan vergunningsplichtig zijn.
De EU-dual-use-verordening voorziet met de zogenaamde catch-all clausule dat de uitvoer van goederen die niet op de opgelijste dual-use-goederen staan, toch een uitvoervergunning vereist, indien zij zijn bestemd voor bepaalde kritische gebruiksdoeleinden. Dit betreft met name gevallen waarin aanwijzingen bestaan dat de goederen voor militaire eindgebruik, voor de productie van massavernietigingswapens of voor andere veiligheidsrelevante doeleinden gebruikt zouden kunnen worden. De verordening verplicht exportbedrijven om de gebruiksdoeleinden van hun goederen zorgvuldig te onderzoeken en in geval van twijfel de bevoegde autoriteiten in te schakelen.
Voor bedrijven betekent dit dat zij niet alleen de opgelijste dual-use-goederen in de gaten moeten houden, maar ook bij niet opgelijste goederen een uitgebreide risicoanalyse moeten uitvoeren. De Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (BAFA) is in Duitsland het centrale aanspreekpunt voor vragen rond de uitvoervergunning en biedt ondersteuning bij de naleving van de complexe regelingen. Het wordt aangeraden om bij de voorbereiding van een uitvoer van niet opgelijste dual-use-goederen na te gaan of een vergunningsplicht bestaat en indien nodig tijdig een uitvoervergunning aan te vragen.
Het naleven van de voorschriften van de EU, de dual-use-verordening en de nationale regelingen is voor exportbedrijven onontbeerlijk om overtredingen en de daarmee samenhangende sancties te vermijden. Wie de risico’s en verplichtingen in verband met niet opgelijste dual-use-goederen kent en in acht neemt, beschermt niet alleen zijn eigen bedrijf tegen juridische en economische nadelen, maar draagt ook bij aan de internationale veiligheid.
Strenge sancties bij overtredingen
Er moet daarbij worden onderscheiden tussen administratieve overtredingen en strafbare feiten. Wie bijvoorbeeld nalatig een vergunningsplichtig goed zonder de vereiste vergunning exporteert, begaat een administratieve overtreding in de zin van § 19 AWG. Deze kan worden bestraft met een geldboete van maximaal 500.000 euro. Indien er sprake is van een opzettelijke overtreding, bijvoorbeeld door de bewuste omzeiling van een exportverbod of levering aan een embargo-land, duidt dat op een strafbaar feit. Dit kan bestraft worden met een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar, in bijzonder ernstige gevallen tot vijftien jaar bestraffing. Bij overtredingen van de exportcontrolevoorschriften voor dual-use-goederen dreigen dus aanzienlijke straffen die dienen ter afschrikking en garanderen van de naleving van de wettelijke voorschriften.
Naast de strafrechtelijke consequenties dreigt er ook economische schade. Bedrijven riskeren niet alleen hoge geldboetes en strafbetalingen, maar ook het verlies van exportrechten, noteringen op internationale sanctielijsten, civielrechtelijke vorderingen van zakenpartners en aanzienlijke reputatieschade. Vooral in sectoren met internationale activiteiten kan een dergelijk incident het hele bedrijfsmodel in gevaar brengen.
Effectieve controle
Des te belangrijker is een effectieve exportcontrole binnen het bedrijf. Daaronder valt de inrichting van een efficiënt compliance programma dat ervoor zorgt dat alle exporten juridisch worden gecontroleerd en vergunningsplichtige zaken worden herkend. Werknemers dienen regelmatig te worden getraind, en er dient een vaste procedure voor exportcontroles te worden ingesteld. Een duidelijke documentatie van alle exporttransacties helpt in geval van twijfel aan te tonen dat wettelijke verplichtingen zijn nageleefd.
Wie handelt in dual-use-goederen draagt vanuit een juridische en ethische perspectief een grote verantwoordelijkheid. Het naleven van de exportcontrolevoorschriften is niet alleen een wettelijke verplichting, maar dient ook de internationale veiligheid en stabiliteit. Daarom kunnen overtredingen van deze regels aanzienlijke juridische en economische gevolgen hebben.
MTR Legal Rechtsanwälte adviseert in Douanerecht en ondersteunt bedrijven bij de rechtsgeldige internationale handel in dual-use-goederen.
Neem gerust contact met ons op!
