Wyrok BFH w sprawie ujemnych skutków podatkowych klauzuli Jastrowskiej
Testament berlińskie jest popularne wśród małżonków, ponieważ jest szczególnie odpowiednie, aby w przypadku śmierci chronić dłużej żyjącego partnera przed roszczeniami innych spadkobierców. Zabezpieczeniu finansowemu mogą jednak przeciwdziałać negatywne konsekwencje w podatku spadkowym. Pokazuje to również wyrok Bundesfinanzhof (BFH) z 11 października 2023 r. w sprawie tzw. klauzuli Jastrowskiej w testamencie berlińskim (sygn. II R 34/20).
W testamencie berlińskim lub wspólnym testamencie małżonków małżonkowie zazwyczaj ustanawiają siebie wzajemnie jedynymi spadkobiercami, a dzieci spadkobiercami końcowymi. W ten sposób dzieci dziedziczą dopiero po śmierci obojga rodziców. Dzięki temu dłużej żyjący małżonek po śmierci partnera jest chroniony przed roszczeniami innych spadkobierców i lepiej zabezpieczony finansowo. Dzieci mogą jednak po śmierci pierwszego rodzica domagać się zachowku. Aby tego uniknąć, w testamencie berlińskim często wprowadza się klauzulę karzącą za żądanie zachowku. Zazwyczaj stwierdza ona, że dziecko, które po śmierci pierwszego rodzica żąda zachowku, również po śmierci drugiego rodzica otrzyma tylko zachowek, jak wyjaśnia kancelaria prawna MTR Legal, która doradza m.in. w prawie spadkowym.
Klauzula Jastrowska i odroczona darowizna
Szczególnie surową formą klauzuli karzącej za żądanie zachowku jest tzw. klauzula Jastrowska. Zazwyczaj ustala się przez nią, że spadkobiercy, którzy po śmierci pierwszego zmarłego nie żądają zachowku, otrzymują z majątku zmarłego darowiznę w wysokości ich ustawowego udziału spadkowego. Darowizny te przypadają dzieciom dopiero po śmierci dłużej żyjącego małżonka i stają się zobowiązaniami spadkowymi. Przez zobowiązania spadkowe zmniejsza się roszczenie o zachowek, a dziecko, które żądało swojego zachowku, otrzymuje niższą kwotę.
Jednakże wadą jest, że dłużej żyjący małżonek nie może odjąć zobowiązania z tytułu darowizny jako zobowiązania spadkowego, ponieważ darowizna nie jest jeszcze wymagalna. Dziecko musi opodatkować tę tzw. odroczoną darowiznę przy śmierci dłużej żyjącego rodzica jako pochodzącą od niego. Jeżeli jednocześnie zostało spadkobiercą, może odjąć darowiznę jako zobowiązanie spadkowe, jak zaznaczył Bundesfinanzhof.
Darowizna jako zobowiązanie spadkowe
W przypadku będącym podstawą małżonkowie sporządzili testament berliński i ustanowili siebie wzajemnie jedynymi spadkobiercami, przy czym dłużej żyjący małżonek miał swobodnie dysponować majątkiem i swoim własnym majątkiem. Jako spadkobierców końcowych ustanowili dzieci. Ponadto testament zawierał klauzulę Jastrowską, na mocy której dzieciom, które po śmierci pierwszego rodzica nie żądają zachowku, przyznano odroczoną darowiznę. Darowizna powinna być na taką samą wysokość, jak ustawowy udział spadkowy przy śmierci pierwszego zmarłego. Darowizna miała być wypłacona dopiero, gdy również drugi rodzic umrze. Dziecko, które żądało zachowku, miało natomiast po śmierci drugiego rodzica otrzymać tylko zachowek. Dwójka dzieci zażądała zachowku i zostały wydziedziczone.
Po śmierci najpierw ojca, a później matki, pozostałe dzieci, powódka i jej siostry, zgłosiły zobowiązania spadkowe z tytułu odroczonych darowizn po śmierci ojca na ogólną sumę około 3.300.000 euro. Urząd skarbowy wyznaczył podatek od spadku w wysokości około 383.000 euro i nie uznał zobowiązań spadkowych z tytułu odroczonych darowizn.
BFH zaprzecza podwójnemu opodatkowaniu
Przeciwko temu sprzeciwiła się powódka, twierdząc, że występuje podwójne opodatkowanie. Jej skarga nie odniosła sukcesu. BFH nie widzi prawdziwego podwójnego opodatkowania. Wartość darowizny została pierwotnie opodatkowana po śmierci ojca u matki jako jedynej spadkobierczyni. Ponieważ darowizna wprawdzie istniała już w tym czasie, ale stała się wymagalna dopiero po śmierci matki, majątek ojca przeszedł na matkę nie pomniejszony. Zobowiązanie z tytułu darowizny matka nie mogła odjąć, ponieważ darowizna nie była jeszcze wymagalna, jak stwierdził BFH. Po śmierci matki powódka musi opodatkować obecnie wymagalną darowiznę. Poza tym u niej jako spadkobierczyni końcowej również majątek matki podlegał podatkowi od spadku, jak stwierdzili sędziowie. Tutaj może ona odjąć darowiznę jako zobowiązanie spadkowe.
Nie występuje podwójne opodatkowanie, ponieważ chodzi o dwa różne przypadki dziedziczenia. Przyczyną tego jest klauzula Jastrowska, tak stwierdził BFH.
W przedmiotowym przypadku testament berliński nie wykorzystał optymalnie kwot wolnych od podatku od spadku. Kancelaria prawna MTR Legal doradza w sprawach podatku od spadku i innych kwestiach związanych z prawem spadkowym.
Proszę się skontaktować z nami. .
