Inleiding tot het onderwerp van verrekening van schenkingen op het legitieme portie
Schenkingen van de toekomstige erflater aan een potentiële legitiemeportie-gerechtigde zijn in het Duitse erfrecht steeds weer van aanzienlijk praktisch belang. Het is daarbij vaak de vraag of en in hoeverre een tijdens het leven gegeven schenking – vooral in de vorm van een gift – bij de latere berekening van de legitieme portie in aanmerking wordt genomen. Het Oberlandesgericht Koblenz heeft zich in een uitspraak uit 2006 (Az. 12 U 1151/04) met belangrijke aspecten van deze thematiek beziggehouden en daarbij bepalende richtlijnen vastgesteld.
Beginselen van verrekening van schenkingen
Wettelijke vereisten
Volgens de wettelijke systematiek van het Burgerlijk Wetboek (§ 2315 BGB) komt verrekening van een schenking met het legitieme portie-aanspraak slechts in aanmerking als de erflater bij het doen van de schenking een daartoe strekkende bepaling heeft gemaakt. Doorslaggevend is dat deze verrekeningsbepaling op het moment van overdracht duidelijk en ondubbelzinnig aan de begiftigde is meegedeeld. De vereisten zijn streng; een louter vermoeden of de subjectieve wil van de erflater is onvoldoende.
Vorm en inhoud van de verrekeningsbepaling
Noch de wet noch de rechtspraak verlangt voor de verrekeningsbepaling een bijzondere vorm. Toch moet de verklaring van de erflater qua inhoud zo duidelijk zijn, dat de ontvanger zich bewust is van de omvang en reikwijdte van de verrekening. Eventuele verklaringen worden doorgaans uitgelegd aan de hand van de voor wilsverklaringen geldende regels van het rechtshandelsrecht. Daarbij worden alle omstandigheden van het concrete geval in aanmerking genomen.
Actuele rechterlijke beoordeling aan de hand van het OLG Koblenz
Feiten en procesverloop
In het onderliggende geval had een erflater een van zijn kinderen tijdens zijn leven een schenking gedaan. Na het overlijden van de erflater werd besproken of deze schenking bij de berekening van de legitieme portie moest worden meegenomen. De eisen aan de verrekeningsbepaling stonden hierbij centraal in de gerechtelijke toetsing.
Motivering van de uitspraak
Het OLG Koblenz stelde vast dat het enkel vermelden dat een schenking “op latere erf- of legitieme portie-aanspraken moet worden verrekend” niet vanzelfsprekend tot verrekening leidt. Doorslaggevend is dat de erflater de verrekeningsbepaling bij het doen van de schenking duidelijk en ondubbelzinnig aan de begiftigde meedeelt. Een stilzwijgende of uit de omstandigheden af te leiden bedoeling is onvoldoende. De rechtbank benadrukte dat het doel van deze wettelijke regeling is om de begiftigde planningszekerheid te bieden en discussie over achteraf uitgelegde bedoelingen te voorkomen.
Gevolgen voor de praktijk en voor de uitwerking
Onderscheid met de verrekening in het kader van het vermogenswinstverdeling
Er moet onderscheid gemaakt worden tussen de verrekening in de zin van § 2315 BGB en de zogenaamde verrekening volgens § 2050 e.v. BGB, waarbij het gaat om een gelijke behandeling van alle afstammelingen als wettelijke erfgenamen. In tegenstelling tot de verrekening is bij de verrekeningsplicht ook het doel van de schenking relevant, namelijk of deze bedoeld was als voorschot op het erfdeel.
Gevolgen voor latere geschillen
De uitspraak maakt duidelijk welke potentiële geschilpunten zich kunnen voordoen bij onduidelijk geformuleerde schenkingen of bij het ontbreken van verrekeningsbepalingen. Vooral in het ondernemingsklimaat en bij vermogende particulieren kunnen onduidelijkheden leiden tot ingewikkelde en langdurige conflicten.
Belang voor testamentaire uitwerking en nalatenschapsplanning
Juridisch zekere vormgeving van schenkingen
Vooral bij uitgebreide opvolgingsplanning is het aan te raden bij de overdracht van grotere vermogensbestanddelen aan potentiële legitiemeportie-gerechtigden de verrekeningsvraag nauwkeurig te regelen en deze regeling duidelijk te documenteren. Hierdoor kunnen latere onduidelijkheden bij de berekening van het legitieme portie worden voorkomen en mogelijke conflicten binnen de erfgenamenkring geminimaliseerd worden.
Voorkomen van geschillen in internationale context
Voor internationaal georiënteerde vermogensbezitters geldt bovendien dat verschillende landen deels afwijkende regelingen hebben over de inachtneming van schenkingen in het legitieme portie-recht. Zorgvuldige planning en een duidelijke schriftelijke vastlegging zijn hier vaak nog belangrijker.
Conclusie en contact
De zorgvuldige uitwerking van verrekeningen van schenkingen in verband met legitieme portie-aanspraken is van groot juridisch belang en vereist in elk geval een gedifferentieerde beoordeling. De vele juridische nuances en de complexiteit van de materie kunnen van wezenlijke invloed zijn op de omvang van de nalatenschap en de aanspraken van de betrokkenen. Bij verdere vragen hierover staat het team van MTR Legal Rechtsanwalt landelijk en internationaal als competente aanspreekpartner voor u klaar.
