Vrije gebruiksrechten op verenigingslogo’s: gevolgen bij beëindiging van het auteurschap
Het Oberlandesgericht Frankfurt am Main heeft in een spraakmakende uitspraak (vonnis d.d. 04.07.2023, Az. 11 U 6/22) de reikwijdte van het auteursrechtelijke gebruiksrecht op een verenigingslogo belicht en daarbij centrale vragen over de koppeling aan het lidmaatschap van de creatief actieve auteur opgehelderd. De volgende analyse verduidelijkt de juridische achtergronden, structurele bijzonderheden in de verenigingscontext en de daaruit voortvloeiende implicaties voor de praktische verenigingswerkzaamheden.
Betekenis van auteursrechtelijke gebruiksrechten op verenigingslogo’s
Scheppende prestatie en auteursrechtelijke bescherming
Ontwerpen zoals verenigingslogo’s kunnen als werken van toegepaste kunst onder de bescherming van het auteursrecht vallen, mits zij een eigen intellectuele schepping vormen in de zin van § 2 lid 1 nr. 4 UrhG. Het ontwerpen van een verenigingslogo door een lid leidt dan ook doorgaans tot het ontstaan van auteursrechten op dit teken. Het auteursrecht omvat zowel het exclusieve recht tot gebruik als het recht om gebruiksrechten aan derden over te dragen of te verlenen.
Omvang en overdraagbaarheid van gebruiksrechten
In het kader van verenigingswerk komt het vaak voor dat leden creatieve prestaties leveren die aan de vereniging ter beschikking worden gesteld voor gebruik. Vooral in gevallen waarin er geschillen ontstaan over de vraag of, en in welke mate, de vereniging het werk mag blijven gebruiken zodra het lid dat de creatieve prestatie heeft geleverd de vereniging verlaat, of andere omstandigheden het lidmaatschap beëindigen, is dit relevant.
Beslissing van het OLG Frankfurt en de draagwijdte ervan
Feiten en procesverloop
In het onderliggende geval ontwierp een verenigingslid het officiële logo voor de vereniging. Na beëindiging van het lidmaatschap voerde de persoon aan dat met het aflopen van het lidmaatschap ook het recht van de vereniging om het logo te gebruiken kwam te vervallen. Er werd geëist dat elk verder gebruik van het werk zou worden gestaakt.
De aangeroepen rechtbank besliste aanvankelijk in het voordeel van de auteur, maar bij hoger beroep werd de zaak aan het OLG Frankfurt voorgelegd. Daar werd geoordeeld dat door het ter beschikking stellen van het logo voor verenigingsgebruik een eenvoudig gebruiksrecht is ontstaan dat niet vervalt bij het einde van het lidmaatschap.
Beoordeling en juridische duiding
De rechtbank maakte duidelijk dat een door een lid gecreëerd werk – zolang er geen afwijkende contractuele afspraken bestaan – blijvend aan de vereniging voor gebruik beschikbaar kan worden gesteld. De verstrekking van een eenvoudig gebruiksrecht omvat aldus de toestemming om het werk onafhankelijk van het voortduren van het lidmaatschap van de auteur te gebruiken. Het enkele einde van het lidmaatschap vormt geen reden voor het vervallen van het eenmaal verleende gebruiksrecht.
Deze vaststelling is met name gebaseerd op de doelstelling van het verenigingswezen: scheppende activiteiten worden vaak voor en in het belang van duurzaam verenigingswerk geleverd. Het zou onverenigbaar zijn met de praktische werking van een vereniging, als bij elke personele wijziging de basis voor het gebruik van centrale verenigingsidentiteiten – zoals logo’s – zou vervallen.
Bijzonderheden bij de vormgeving van gebruiksrechten binnen verenigingen
Ontbreken van uitdrukkelijke overeenkomsten
In veel gevallen bestaan er geen schriftelijke of duidelijk vastgelegde overeenkomsten over de aard en omvang van de gebruiksrechten op creatieve werken. Bepalend is dan de vermoedelijke wil van de partijen bij de creatie en overdracht van het werk. Het OLG Frankfurt benadrukt dat uit het doel van de overhandiging en andere omstandigheden doorgaans mag worden afgeleid dat een eenvoudig gebruiksrecht aan de vereniging wordt verleend.
Herroepingsrechten en herroepbaarheid
Een herroeping van de verleende gebruiksrechten is in principe slechts onder strikte voorwaarden mogelijk, bijvoorbeeld bij onacceptabele situaties overeenkomstig § 42 UrhG. Hiervan was in het behandelde geval geen sprake; met name was er geen zwaarwegende reden voor teruggave van het gebruiksrecht aan de vereniging aangetoond.
Gevolgen voor verenigingswerk en rechtsverkeer
Planningszekerheid voor verenigingen
De beslissing versterkt de rechtszekerheid voor geregistreerde verenigingen en vergelijkbare organisaties. Zij kunnen er bij een normale overdracht van gebruiksrechten op creatieve uitingen zoals logo’s van uitgaan dat deze ook na een personele wissel bruikbaar blijven en zo de continuïteit van de externe presentatie wordt gewaarborgd.
Betekenis voor auteurs
Voor auteurs van verenigingslogo’s – of het nu leden zijn of buitenstaanders – moet worden overwogen dat met het afstaan van het logo aan de vereniging doorgaans een blijvende verlening van gebruiksrechten wordt verstrekt. Wie hiervan afwijkende beperkingen wenst, dient deze duidelijk en ondubbelzinnig contractueel vast te leggen.
Heldere afspraken als oplossing
Om juridische redenen wordt daarom geadviseerd om de overdracht van rechten proactief te documenteren en structureren. Als er geen uitdrukkelijke schriftelijke afspraak bestaat, is de interpretatie afhankelijk van de omstandigheden, de vermoedelijke wil en de gebruiken binnen het verenigingsleven.
Conclusie en vooruitblik
De rechtspraak van het Oberlandesgericht Frankfurt am Main zorgt voor stabiliteit bij de omgang met auteursrechtelijke gebruiksrechten op verenigingslogo’s. Eenmaal wezenlijk verleende gebruiksrechten blijven ook na beëindiging van het relevante lidmaatschap van kracht, voor zover niet uitdrukkelijk iets anders is overeengekomen. Daarmee wordt een zowel praktisch als rechtszeker fundament voor de organisatorische en creatieve ontwikkeling van verenigingen gelegd.
Voor nadere of specifieke vragen omtrent de overdracht en het gebruik van auteursrechtelijk beschermde tekens en werken in de verenigingscontext staan de Rechtsanwälte van MTR Legal u graag ter beschikking.
