Arrest van het Bundesgerichtshof van 12-03-2025, zaaknr. XII ZR 76/24
De Bundesgerichtshof (BGH) heeft op 12 maart 2025 een fundamentele uitspraak gedaan over de juridische kwalificatie en de opzegbaarheid van gebruiksovereenkomsten voor windenergie-installaties (zaaknr. XII ZR 76/24).
Juist in verband met gebruiksovereenkomsten is het rechtszeker opstellen van contracten van essentieel belang, waarbij met name gelet moet worden op een duidelijke formulering van een contractuele clausule om latere onduidelijkheden en conflicten te voorkomen.
Het komt regelmatig voor dat partijen bij het aangaan van een gebruiksovereenkomst het begin van de looptijd koppelen aan een onzekere gebeurtenis, zoals bijvoorbeeld de ingebruikname van een windenergie-installatie. Bij het opstellen van het contract dient er aandacht te zijn voor de risico’s en het belang van een eenduidige contractuele bepaling. De BGH heeft nu duidelijk gemaakt dat de contractduur pas begint zodra het betreffende voorval zich voordoet, dus bijvoorbeeld als de windenergie-installatie daadwerkelijk in bedrijf wordt genomen, legt het economische advocatenkantoor MTR Legal Rechtsanwalt uit, dat onder andere adviseert op het gebied van energierecht.
Grondbezitter zegt contract op
In de onderliggende zaak ging het om een gebruiksovereenkomst tussen een grondeigenaar en een ontwikkelaar van een windenergieproject. Een centraal element van deze overeenkomst was de gebruiksvergoeding, waarmee de vergoeding voor het in gebruik geven van het perceel aan de projectontwikkelaar wordt geregeld. Hoewel het contract al in 2017 tot stand kwam, was er ook in 2022 nog geen windenergie-installatie gebouwd. Vervolgens verklaarde de grondeigenaar de reguliere (ordinaire) opzegging van het contract. De BGH besliste: de opzegging is ongeldig.
Kern van de zaak was de vraag of en onder welke omstandigheden een grondeigenaar gedurende de zogenaamde wachttijd – dus voordat een windpark daadwerkelijk wordt gebouwd en in gebruik genomen – zo’n overeenkomst regulier kan opzeggen. Het contract voorzag in een looptijd van 20 jaar, te rekenen vanaf het jaar waarin de laatste windturbine van het geplande windpark in gebruik wordt genomen. Daarnaast bevatte het contract bepaalde regelingen, zoals een herroepingsrecht voor beide partijen indien binnen vijf jaar geen milieurechtelijke vergunning voor het windpark wordt verleend. Een zorgvuldige opzet van opzeggings- en herroepingsrechten in het contract is hierbij van bijzonder belang. Een expliciete regeling voor reguliere opzegging bevatte het contract niet. Alleen het recht op buitengewone opzegging om een gewichtige reden was voorzien.
Juist bij projecten op het gebied van duurzame energie is een langdurig en rechtszeker gebruik van grond doorslaggevend voor het succes en de realiseerbaarheid van het project.
Reguliere opzegging kan mogelijk zijn
De BGH kwalificeerde deze zogenaamde grondgebruiksovereenkomst als een huurovereenkomst. Dit houdt in dat in principe een reguliere opzegging mogelijk is, tenzij deze door het contract expliciet of stilzwijgend is uitgesloten, waarbij het juridische kader van contractopstelling bij gebruiksovereenkomsten bepalend is.
In het concrete geval stelde de BGH vast dat de overeengekomen contractduur van 20 jaar pas begint bij de ingebruikname van de laatste windturbine. De looptijd staat onder een zogenaamde opschortende voorwaarde. Dit betekent: de looptijd begint pas bij het intreden van een bepaald toekomstig voorval, waarvan niet zeker is dat het zich voordoet. Tot dat moment is er sprake van een huurovereenkomst voor onbepaalde tijd, waarbij de beschikking over het perceel tijdens de wachttijd bij de eigenaar blijft. Deze zou in principe opzegbaar zijn, maar in dit geval is een reguliere opzegging stilzwijgend uitgesloten, aldus de BGH.
Opzegging stilzwijgend uitgesloten
Ter motivering gaven de rechters in Karlsruhe aan dat het contract uitsluitend een regeling bevatte voor buitengewone opzegging, maar niet voor reguliere opzegging. Daarnaast voorzag het contract in een gedetailleerd herroepingsrecht, voor het geval binnen vijf jaar geen vergunning voor het windpark wordt verleend. Hieruit leidde de BGH af dat partijen deze herroepingsregeling als een allesomvattende regeling voor het omgaan met vertragingen of onzekerheden in de vergunningsfase beschouwden. Als daarnaast een reguliere opzegging mogelijk zou zijn, zou deze contractuele herroepingsregeling grotendeels overbodig worden.
In het kader van de gebruiksovereenkomst wordt het gebruiksrecht van het perceel aan de projectontwikkelaar overgedragen, waarbij de contractuele clausules de rechten en plichten van beide partijen over de gehele contractperiode waarborgen.
Een ander aspect was de vraag of de uitsluiting van reguliere opzegging standhoudt bij een toetsing aan de algemene voorwaarden. De BGH bevestigde dit. De grondeigenaar wordt hierdoor niet onredelijk benadeeld. Hij behoudt het recht om het perceel tot aan de daadwerkelijke start van de bouw voor andere doeleinden te gebruiken, bijvoorbeeld landbouw. Bovendien kan hij onder bepaalde voorwaarden van het contract terugtreden als het project geen vergunning krijgt.
Technische aspecten van windenergie-installaties
Windenergie-installaties zijn geavanceerde technische systemen die de kracht van de wind efficiënt benutten om elektriciteit op te wekken. In het hart van een moderne windturbine bevindt zich de rotor, waarvan de grote rotorbladen de wind vangen en omzetten in een draaiende beweging. Deze beweging wordt via de gondel, waarin zich de generator, de tandwielkast en de gehele besturing bevinden, omgezet in elektrische energie. De generator vormt het kloppende hart van de installatie en zorgt ervoor dat de bewegingsenergie van de wind wordt omgezet in bruikbare stroom.
De rotorbladen bestaan meestal uit met glasvezel versterkte kunststof of koolstofvezels, waardoor ze zeer stabiel zijn en een hoog rendement behalen. Door de voortdurende technische ontwikkeling en het vergroten van het rotoroppervlak is het nominaal vermogen van moderne windturbines de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen – tegenwoordig bereiken individuele turbines een vermogen tot wel 6 megawatt of meer. De besturing van de windturbine zorgt ervoor dat de werking ook bij wisselende windcondities efficiënt en veilig blijft. Vermogensverbeteringen worden vooral bereikt door innovatieve rotorbladontwerpen en verbeterde aerodynamische eigenschappen, waardoor windturbines steeds meer energie uit de wind kunnen halen.
Milieuaspecten van het gebruik van windenergie
Het gebruik van windenergie brengt talrijke voordelen voor het milieu en het klimaat met zich mee. Windenergie-installaties maken duurzame stroomproductie mogelijk, omdat ze geen broeikasgassen uitstoten en de afhankelijkheid van fossiele energiebronnen verminderen. Ze leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan de energietransitie en het behalen van de klimaatdoelstellingen in Duitsland.
Tegelijkertijd gaat de bouw en exploitatie van windenergie-installaties gepaard met milieutechnische uitdagingen. Zo kunnen bijvoorbeeld vogels en vleermuizen gevaar lopen door aanvaringen met de rotorbladen en kunnen de natuurlijke leefgebieden in de omgeving van de turbines worden aangetast. Daarom zijn een zorgvuldige planning en een evenwichtige locatiekeuze voor windenergie-installaties van groot belang. In Duitsland zijn de vergunningsprocedures voor windenergieprojecten streng gereguleerd om de impact op natuur en milieu zoveel mogelijk te beperken.
De federale regering heeft ambitieuze doelen gesteld: in 2030 moet het aandeel van windenergie in de elektriciteitsopwekking 65 procent bedragen. Daarmee wordt windenergie een pijler van de energievoorziening en van het klimaatbeleid. Het zorgvuldig meenemen van milieuaspecten bij het gebruik en de bouw van windenergie-installaties blijft een belangrijke factor om het draagvlak en de duurzame ontwikkeling van deze techniek te waarborgen.
Uitspraak van belang voor de energiesector
De beslissing van het BGH is van groot belang voor de windenergiesector en vergelijkbare projecten in hernieuwbare energie. Voor exploitanten van windenergie-installaties is het veiligstellen van het gebruik van de percelen gedurende de gehele subsidiëringsduur cruciaal om een soepele werking van de installaties te waarborgen. Projectontwikkelaars verkrijgen door de uitspraak planningszekerheid. Zij kunnen erop vertrouwen dat gebruiksovereenkomsten die onder bepaalde voorwaarden pas jaren na ondertekening volledig van kracht worden, niet eenzijdig door een reguliere opzegging kunnen worden beëindigd. Tegelijk bevestigt het BGH dat een weloverwogen contractueel evenwicht mogelijk en toegestaan is, zolang bepaalde rechten van de grondeigenaar behouden blijven.
Voor grondeigenaren betekent het arrest dat het uitblijven van voortgang van het project in veel gevallen onvoldoende is om zich voortijdig uit een langdurige gebruiksovereenkomst terug te trekken, als geen overeenkomstig herroepingsrecht uitdrukkelijk is vastgelegd. Het verloop van de contractduur en het belang van duidelijke afspraken over de demontage van de installaties na afloop van de subsidieperiode worden hierdoor extra benadrukt.
MTR Legal Rechtsanwalt adviseert over gebruiksovereenkomsten en overige onderwerpen van het energierecht. De uitspraak heeft bovendien een signaalwerking voor toekomstige projecten en versterkt de rechtszekere uitvoering van windenergieprojecten, doordat het de eisen aan de contractopzet en de realisatie van het betreffende project verduidelijkt.
Neem gerust contact met ons op!
