Terugvorderingsaanspraken van kredietinstellingen: Bestuursrechtbank Frankfurt am Main verplicht BaFin tot terugbetaling van de bankenheffing 2011-2014
Met meerdere uitspraken van 17 september 2025 (Az. 7 K 3685/24.F, 7 K 3686/24.F en 7 K 3705/24.F) werd de Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (BaFin) verplicht tot terugbetaling van door haar geheven bijzondere bijdragen voor het herstructureringsfonds in de kredietinstellingensector over de jaren 2011 tot 2014. De beslissingen van de bestuursrechtbank Frankfurt am Main betreffen hiermee aanzienlijke terugvorderingsaanspraken met betrekking tot eerdere betalingen van banken en spaarbanken aan het destijds opgerichte herstructureringsfonds.
Achtergrond: Herstructureringsfonds en bankenheffing
Wettelijke basis en bezwaren
Het herstructureringsfonds voor kredietinstellingen werd in 2010 opgericht als onderdeel van de maatregelen ter stabilisering van de financiële markt na de bankencrisis. Kredietinstellingen en bepaalde financiële dienstverleners waren verplicht om jaarlijkse bijdragen te leveren volgens de bepalingen van de Herstructureringsfondswet (RStrukturFG). Het doel was het vormen van financiële reserves om in geval van crisis middelen in te kunnen zetten voor herstructurering en afwikkeling over verschillende instellingen heen.
Er waren echter vanaf het begin discussies over de juridische houdbaarheid van de bijdrageheffing, met name ten aanzien van de toedeling van bevoegdheden en de verenigbaarheid met het Unierecht. Vooral de vraag of de wettelijke basis voldeed aan de eisen van normenklarheid en rechtszekerheid was omstreden.
Overgang naar de Europese bankenunie
Met de oprichting van het Gemeenschappelijk Afwikkelingsmechanisme (Single Resolution Mechanism, SRM) en het Gemeenschappelijk Afwikkelingsfonds (Single Resolution Fund, SRF) op Europees niveau eindigde in 2015 de nationale bijzondere heffing. De tot dan toe opgebouwde middelen werden overgedragen aan het grensoverschrijdende fonds. Daarmee rees achteraf de vraag naar de juridische afwikkeling en compensatie van nationaal geheven bijdragen.
Beslissingen van de bestuursrechtbank Frankfurt am Main
Kern van de uitspraken
In de kern bekritiseerde de bestuursrechtbank de bijdrageheffing door de BaFin voor de jaren 2011 tot 2014, omdat de wettelijke basis in de toenmalige herstructureringsfondswet vanwege een onvoldoende verwijzing naar de berekeningsgrondslagen in de daarop gebaseerde verordening niet voldoende bepaald zou zijn geweest. Dit zou in strijd zijn met het grondwettelijk bepaaldheidsgebod (Art. 80 lid 1 GG). Resultaat is dat de op deze basis uitgevaardigde beschikkingen over bijdragen onrechtmatig zijn.
Omvang van de terugbetalingsplicht
De BaFin is als gevolg van de uitspraken verplicht de door de eisende kredietinstellingen betaalde bijzondere bijdragen over de betreffende jaren terug te betalen. De uitspraken betreffen alle eisers in de betreffende procedures, maar zouden inhoudelijk ook gevolgen kunnen hebben voor andere gevallen. Niettemin dient te worden opgemerkt dat het gaat om uitspraken van een bestuursrechtbank van eerste aanleg. Rechtsmiddelen zijn toegestaan, zodat de definitieve juridische situatie pas duidelijk zal zijn na afloop van een eventueel hoger beroep.
Publiek belang en financiële omvang
Gezien de jaarlijks hoge bijdragebedragen aan het herstructureringsfonds is de financiële omvang van de terugbetalingen aanzienlijk. Dit kan ook indirect gevolgen hebben voor de toekomstige vormgeving van vergelijkbare fondsen op nationaal en Europees niveau.
Beoordelingen en actuele ontwikkelingen
Juridisch discours over terugvorderingsaanspraken
De beslissingen van de bestuursrechtbank Frankfurt passen in de voortgaande discussie over de juridische toelaatbaarheid van staatsbijdragen in de financiële marktsector en de eisen aan hun wettelijke uitwerking. Het aspect van normenklarheid en de gebondenheid van de uitvoerende macht bij het opleggen van bijdragen wordt opnieuw benadrukt.
Gevolgen voor banken en stakeholders
De uitspraken zouden voor talrijke kredietinstellingen, die in de jaren 2011 tot 2014 bankenheffingen hebben betaald, de mogelijkheid kunnen openen om terugvorderingsaanspraken te doen gelden. Het blijft echter afwachten hoe de hogere instanties zullen oordelen over de rechtsgeldigheid van de destijds opgelegde bijdragen. Bovendien kunnen termijnen en procedurele voorschriften van belang zijn.
Bronvermelding
De informatie is gebaseerd op de gepubliceerde uitspraken van de bestuursrechtbank Frankfurt am Main [Az. 7 K 3685/24.F, 7 K 3686/24.F, 7 K 3705/24.F] alsmede op algemeen toegankelijke berichtgeving, bijvoorbeeld https://urteile.news/VG-Frankfurt-am-Main_7-K-368524F7-K-368624F-und-7-K-370524F_BaFin-muss-Bankenabgabe-aus-den-Jahren-2011-bis-2014-zurueckzahlen~N35400. Onherroepelijke afronding van de procedures blijft nog uit; de onschuldpresumptie geldt en er bestaat de mogelijkheid van afwijkende toekomstige jurisprudentie.
Uitdagingen bij rechtsbescherming en mogelijke perspectieven
Voor getroffen kredietinstellingen, maar ook andere marktdeelnemers zoals investeerders en aandeelhouders, blijft de verdere ontwikkeling met het oog op de rechtskracht van de uitspraken in eerste aanleg afwachten. Mocht de BaFin hoger beroep instellen, dan zal vermoedelijk pas een hogere rechterlijke uitspraak voor duurzame duidelijkheid zorgen.
Het vaststellen van terugvorderingsaanspraken tegenover toezichthouders of overheidsinstanties op het gebied van de kapitaalmarkt en het bankwezen vereist grondige kennis van procedurele en materiële bijzonderheden, met inachtneming van termijnen en zo nodig veranderende juridische grondslagen.
Mocht u verdere vragen hebben over dit onderwerp of behoefte hebben aan een diepgaand juridisch onderzoek, dan staan de Rechtsanwälte van MTR Legal graag tot uw beschikking.
