Inleiding: Juridische uitdagingen bij de overname van insolvente ondernemingen en de bedrijfs(pensioen)voorziening
De overname van een onderneming uit insolventie stelt de koper niet alleen voor economische, maar ook voor complexe juridische uitdagingen. Met name de aansprakelijkheid voor verplichtingen uit bedrijfs(pensioen)voorziening (bAV) is regelmatig onderwerp van gerechtelijke geschillen en staat in het middelpunt van actuele uitspraken van het Bundesarbeitsgericht (BAG). De overname van een bedrijf impliceert onder bepaalde voorwaarden ook het overnemen van verplichtingen jegens werknemers – daaronder vallen regelmatig ook aanspraken uit bedrijfs(pensioen)voorziening. Maar hoe zit het als de verkoper failliet gaat en de Pensions-Sicherungs-Verein (PSV) de uitkeringen overneemt? Het BAG heeft zich recentelijk opnieuw met deze vraag beziggehouden in zijn uitspraak van 26 januari 2021 (3 AZR 139/17).
Bedrijfsovergang en aansprakelijkheid voor bedrijfs(pensioen)voorzieningen: Grondslagen en actuele jurisprudentie
Toepassingsgebied van § 613a BGB bij bedrijfsovergang
Wanneer een onderneming of een deel ervan in de zin van § 613a lid 1 zin 1 van het Burgerlijk Wetboek (BGB) wordt overgedragen aan een nieuwe eigenaar, treedt deze van rechtswege in de rechten en plichten van de op het tijdstip van overgang bestaande arbeidsovereenkomsten. Dit geldt in beginsel ook voor toezeggingen voor pensioenvoorzieningen aan werknemers. Hun aanspraken maken deel uit van de overgedragen arbeidsovereenkomst, wat bij uitgestelde of lopende pensioenuitkeringen vaak tot moeilijkheden binnen een insolventiesituatie leidt.
Insolventie van de verkoper: Intreden van de PSV en gevolgen
Wanneer de voormalige werkgever insolvent wordt, treedt het beschermingsmechanisme van de Wet ter verbetering van de bedrijfs(pensioen)voorziening (BetrAVG) in werking, waarbij de verplichtingen uit directe toezeggingen en ondersteuningsfondsen via de Pensions-Sicherungs-Verein (PSV) worden afgewikkeld. In zulke gevallen neemt de PSV de aanspraken van de uitkeringsgerechtigde over, voor zover deze niet op de nieuwe eigenaar van het bedrijf zijn overgegaan. Juist op deze grens zorgen recente uitspraken voor een nauwkeuriger afweging van aansprakelijkheidsrisico’s.
Kernpunten van het BAG: Geen directe aanspraak op de bedrijfsopvolger na intreden van de PSV
Volgens de uitspraak van het BAG van 26 januari 2021 is de overnemer van een bedrijf in principe niet aansprakelijk voor bedrijfs(pensioen)aanspraken die zijn ontstaan vóór de door insolventie veroorzaakte bedrijfsovergang, indien de PSV al met haar verplichting is ingetreden. Het doel van deze regeling is om de aansprakelijkheid van de overnemer in de tijd te beperken tot het moment van overname en tegelijkertijd de werking van de insolventiegarantie in de BetrAVG te waarborgen. De overnemer is dus alleen aansprakelijk voor de na de bedrijfsovergang opgebouwde en niet door de PSV gedekte pensioenrechten.
Verdiepende beschouwing van de aansprakelijkheid en de afbakening van afzonderlijke grondslagen voor aanspraken
Omvang van de aansprakelijkheid en aanspraken uit de bedrijfs(pensioen)voorziening
De aansprakelijkheid van de bedrijfsopvolger heeft op grond van § 613a BGB betrekking op alle contractuele verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst, maar omvat volgens de heersende opinie niet die aanspraken die al zijn ontstaan en in het kader van de insolventiebescherming op de PSV zijn overgegaan. Daarmee wordt de periode vóór de bedrijfsovergang afgedekt door de verzekeringsplicht van de PSV. Voor de periode na de overgang blijft het pensioenrisico in beginsel bij de nieuwe eigenaar, die aansprakelijk is voor verdere pensioenaanspraken en verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst.
Uitsluitingsfristen, verweren en verjaring
Opvallend is dat het BAG het geldend maken van aanspraken uit de bedrijfs(pensioen)voorziening jegens de overnemer beperkt ziet door bijvoorbeeld contractuele uitsluitingsfristen of de wettelijke verjaring. Voor zover de PSV reeds uitkeringen verstrekt, is de aanspraak van de pensioengerechtigde op de bedrijfsopvolger volgens de rechter in principe uitgesloten.
Praktische relevantie: Vormgeving en risicoanalyse bij bedrijfsovernames
Voor ondernemingen, investeerders en overnemers is kennis van de aansprakelijkheidsbeperkende werking van de actuele BAG-jurisprudentie essentieel. Het onderscheid tussen reeds bij insolventie bestaande en door de PSV gedekte pensioenrechten enerzijds en de later (toekomstig) opgebouwde pensioenaanspraken anderzijds, maakt een meer precieze risicoanalyse bij bedrijfsovernames mogelijk. Ook voor het opstellen van transactiedocumentatie, met name in het kader van garanties en vrijwaringsclausules, bieden deze uitspraken belangrijke aanknopingspunten.
Samenvatting en vooruitblik
Het BAG heeft met zijn gevestigde rechtspraak duidelijk gemaakt dat bedrijfsopvolgers niet aansprakelijk zijn voor oude verplichtingen uit bedrijfs(pensioen)voorzieningen, wanneer en voor zover de Pensions-Sicherungs-Verein door de insolventie van de vorige werkgever reeds draagplichtig is geworden. Dit biedt ondernemingen en overnemers van insolvente bedrijven een zekere bescherming tegen onoverzichtelijke latere vorderingen, maar vereist ook een nauwgezette toetsing en documentatie bij M&A-transacties.
De materiële rechtspositie blijft afhankelijk van de omstandigheden van het individuele geval, zodat de beoordeling van de aansprakelijkheidsomvang altijd op het snijvlak van arbeids- en insolventierecht dient te gebeuren. Vooral bij grensoverschrijdende gevallen of concernstructuren kunnen zich extra uitdagingen voordoen.
Mocht u concrete vragen hebben over de overname van bedrijven uit een insolventie of over de aansprakelijkheid voor bedrijfs(pensioen)voorzieningen, dan staan de Rechtsanwalt bij MTR Legal met hun uitgebreide ervaring in het ondernemingsrecht tot uw beschikking.
