Taşınmaz bağışı, saklıusuf hakkı ve ebeveyne nafaka yükümlülükleri arasındaki ilişki, aile ve sosyal hukukunda çok katmanlı konulardan biridir. Özellikle, çocukların ebeveynlerinden, daha sonra nafaka ihtiyacı ortaya çıkmadan yıllar önce bir taşınmaz edinmeleri durumunda, ebeveynler daha sonra nafaka ihtiyacı içerisine girdiklerinde ve çocuklar ebeveyn nafakasının sosyal yardım kurumları tarafından finanse edilmesi amacıyla sorumlu tutulduğunda, saklıusuf hakkı ile yapılan bağışların geri alınıp alınamayacağı sorusu ortaya çıkar. Federal Adalet Mahkemesi’nin (BGH, Karar tarihi: 27 Mayıs 2020 – XII ZB 364/18) güncel bir kararı, bu tür durumların ele alınmasına açıklık getirerek bağışlama hukuku ile devletin nafaka yükümlüsü çocuklar üzerinde geri alma hakkı arasındaki gerilimi netleştirmiştir.
BGH Kararının Olayı ve Çıkış Noktası
İlgili olayda bir anne, kendi oturduğu taşınmazı 2004 yılında kızına bağış olarak devretmiş ve kendisi için yaşam boyu, devredilemez bir oturma hakkı ile buna bağlı masrafları karşılama yükümlülüğü saklı tutulmuştu. Yıllar sonra anne bakıma muhtaç hale geldi ve sosyal yardıma ihtiyaç duydu. Sorumlu sosyal yardım kurumu, kızı, aktarılmış ebeveyn nafakası kapsamında (§ 1601 BGB) sorumlu tuttu. Burada, kızın, ebeveynin nafakasının finanse edilmesi amacıyla taşınmazı, § 528 BGB (Bağışın bağışçının yoksullaşması nedeniyle geri alınması) uyarınca geri istemekle yükümlü olup olmadığı sorusu ortaya çıktı.
Hukuki Durum
Medeni Hukukta Bağışın Geri Alınması
§ 528 Abs. 1 Satz 1 BGB’ye göre, bağışçının bağıştan sonra kendi geçimini makul şekilde sağlayamayacak durumda olması halinde bağış geri talep edilebilir. Ancak bu geri alma hakkı, mevcut kullanım haklarıyla – özellikle saklıusuf ya da oturma hakkı ile – önemli derecede sınırlandırılır. Böyle bir durumda, bağış alan kişi yalnızca, saklı hakların değeri düşüldükten sonra kalan değer üzerinden iade ile yükümlüdür.
Sosyal Yardım Hukukunda Geri Dönüş
§ 94 Abs. 1 Satz 1 SGB XII’ye göre, yardıma muhtaç olan kişinin olası nafaka talepleri sosyal yardım kurumuna geçer. Uzun süre boyunca, bağışlanan mal varlığının ebeveyne nafaka için kullanılmak üzere bağışın geri alınması yoluyla nakde çevrilip çevrilemeyeceği bir yükümlülük olup olmadığı tartışmalıydı.
Federal Adalet Mahkemesi’nin Karar Gerekçeleri
BGH, ebeveyne nafaka ödemekle yükümlü tutulan çocuklardan, yalnızca fiilen mevcut ve tasarruf edilebilir mal varlıklarının nafaka yükümlülüğünü yerine getirmek için göz önünde bulundurulabileceğini net şekilde ortaya koymuştur. Bir taşınmaz çocuğun mülkiyetinde olsa bile, nafaka alma hakkına sahip ebeveyn lehine yaşam boyu oturma veya saklıusuf hakkı ile yükümlüyse, çocuk bu taşınmaz üzerinde ekonomik tasarruf yetkisine sahip değildir. BGH’nın vurguladığı üzere, bu tür hallerde çocuğun, nafaka tatmini amacıyla bağışı anneden geri istemek için hukuki bir yükümlülüğü yoktur.
BGH özellikle saklı tutulan oturma hakkının fiilen taşınmazı ekonomik olarak değersizleştirdiğini ve saklıusuf veya oturma hakkı sürdükçe taşınmazın satışı ya da kiralanması gibi değerlendirme yöntemlerinin mümkün olmadığını vurgulamıştır. Ancak bu hakkın ortadan kalkmasından sonra (örneğin hak sahibinin vefatı ile birlikte) çocuk, taşınmazın sahibi olarak tam anlamıyla tasarruf edebilir. Bu zamandan önce ise, çocuğun geri talepte bulunması mümkün olmadığı gibi, böyle adımlar atmasının istenmesi de beklenemez.
Geri Talep Yükümlülüğü Yok
BGH, sosyal nafaka yükümlülüklerinin, meşru kişisel çıkarlar dikkate alınarak yapılmış – örneğin ebeveynlerin kendi evlerinde yaşam boyu oturma ihtiyacını koruyan – aile içi karşılıksız devirleri sonradan geçersiz kılma aracı olamayacağını pekiştirir. § 528 BGB kapsamında bir geri talep için gerekli olan yoksullaşma hali de, saklı tutulan haklar da dahil edilerek bağışçının varlık durumu baz alınarak değerlendirilmelidir. Bu nedenle, kız çocuğu, ekonomik olarak gerçekte değerlendirilemeyen hayali bir mal varlığından nafaka borçlu değildir.
Uygulama İçin Önemi
Karar, nesiller arası mal varlığı devrinin özellikle sözde öngörülmüş miras devri alanında, ebeveyn lehine kapsamlı bir kullanım hakkı saklı tutuldukça, planlama güvenliğini güçlendirmektedir. Taşınmazların saklıusuf veya oturma hakkı saklı tutularak devredildiği durumlarda, bu düzenleme, sonradan ebeveyn nafakası amacıyla geri talep edilmesine karşı esaslı bir koruma sağlamaktadır. Sonuç olarak, saklıusuf hakkı saklı tutulan bağışlanmış taşınmazlar, ebeveyn hakları sürdüğü müddetçe değerlendirilemeyen mal varlığı özelliğini korur.
Şirketler Hukuku ve Vergilendirme ile İlgili Sorulara Etkileri
Gerek ticari gerekse özel mal varlıklarının devrinde vergi optimizasyonu açısından, bu karar aile hukuku dışında da önem taşımaktadır. Özellikle konut taşınmazlarının veya şirket paylarının devrinde, saklı kullanım haklarının dikkatlice düzenlenmesi çok büyük öneme sahiptir. Yatırımcılar, Aile Ofisleri veya varlıklı şahıslar açısından da, nesiller arası devrin gelecekteki nafaka yükümlülükleri dikkate alınarak öngörülebilir şekilde planlanması artık mümkündür.
Sonuç
Federal Adalet Mahkemesi, kararıyla saklıusuf hakkı saklı tutulan bağışlanmış taşınmazlar üzerinde nafaka hukuku yoluyla yapılan müdahaleyi açık şekilde sınırlandırmakta ve aile içinde fiili yaşam ihtiyaçlarını koruma ilkesini vurgulamaktadır. Bağış, nafaka ve sosyal yardım hukukunun sıkı bağlantısı ise, somut olayın dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini ve sözleşmelerin hukuka uygun şekilde düzenlenmesini gerektirmektedir.
Mal varlığı devri, saklı kullanım hakları veya nafaka taleplerinin uygulanması ve savunulması ile ilgili hukuki sorularınız olması halinde, MTR Legal Rechtsanwalt tecrübeli ekibi, kapsamlı bir hukuki analiz için iletişime geçmeniz halinde yanınızdadır.
