Het zwijgen van de spaarder op aanbiedingen tot contractwijziging: Is instemming door passiviteit mogelijk?
Het Oberlandesgericht Frankfurt am Main heeft zich in twee uitspraken (zaaknummers 17 U 190/23 en 17 U 188/23) fundamenteel beziggehouden met de vraag onder welke voorwaarden het zwijgen van een spaarder op een aanbod tot contractwijziging als stilzwijgende instemming kan worden beschouwd. De uitspraken maken duidelijk dat passiviteit ingrijpende rechtsgevolgen kan hebben, met name in het kader van contractuele aanpassingen door bouwspaarbanken.
Uitgangssituatie: Contractwijziging bij een bouwspaarcontract
Bouwspaarcontracten zijn traditionele instrumenten voor particuliere vermogensopbouw en vastgoedfinanciering. Contractwijzigingen – bijvoorbeeld met betrekking tot rente, kosten of andere voorwaarden – gebeuren doorgaans in onderling overleg tussen beide partijen. In het licht van de huidige rechtspraak rijst echter de vraag of, en in hoeverre, het zwijgen van de spaarder op een contractwijzigingsaanbod als instemming mag worden geïnterpreteerd.
Redenen voor aanpassingen
Bouwspaarbanken zien zich steeds vaker genoodzaakt om te reageren op marktontwikkelingen, bijvoorbeeld door de aanhoudende lage rente, toezichtsrechtelijke eisen of wettelijke veranderingen. Dit vereist soms aanpassingen van bestaande contracten, waarvoor echter de instemming van de betreffende spaarder nodig is.
De beslissing van het OLG Frankfurt am Main
Het Oberlandesgericht Frankfurt am Main kwam in de genoemde zaken tot de conclusie dat het zwijgen van een bouwspaarder op een aanbod tot contractwijziging – onder bepaalde omstandigheden – kan worden aangemerkt als aanvaarding van het aanbod in de zin van § 151 Bürgerliches Gesetzbuch (BGB). De rechter benadrukte echter de noodzaak van een uitgebreide beoordeling van het individuele geval.
De verklarende waarde van zwijgen
Het OLG stelde vast dat zwijgen in principe geen juridische verklaring inhoudt. Er zijn echter uitzonderingen wanneer er sprake is van een zogenaamde ‘gebruikelijke handelswijze’ of wanneer bijzondere omstandigheden aanwezig zijn die het passend maken aan het zwijgen een juridische betekenis toe te kennen. Dit kan vooral gelden als er tussen partijen gedurende langere tijd een bepaalde praktijk heeft bestaan of als het aanbod een uitdrukkelijke aanwijzing over dit zwijgen bevat.
Vereisten voor de bindende werking
De rechters benadrukten dat aan meerdere vereisten cumulatief voldaan moet zijn om zwijgen als aanvaarding te laten gelden:
- Het aanbod tot contractwijziging moet ondubbelzinnig en transparant zijn geformuleerd.
- De bouwspaarder moet in staat zijn het wijzigingsaanbod zonder verdere uitleg te aanvaarden of te weigeren.
- Er dient uitdrukkelijk een termijn te worden gesteld, met de mededeling dat zwijgen als aanvaarding wordt gezien.
- Bijzondere elementen die als aanwijzing voor stilzwijgende aanvaarding kunnen gelden, moeten per geval worden beoordeeld en bevestigd.
Juridische duiding en gevolgen voor de praktijk
Belang voor bouwspaarbanken en spaarders
De uitspraak onderstreept dat zowel bouwspaarbanken als spaarders hun rechten en plichten rondom contractuele aanpassingen zorgvuldig moeten afwegen. In het licht van deze beslissing kan het uitblijven van een reactie op een wijzigingsvoorstel in uitzonderingsgevallen leiden tot een rechtsgeldige wijziging van het bestaande bouwspaarcontract – mits aan de hierboven genoemde voorwaarden wordt voldaan.
Rol van gebruikelijke handelswijze en redelijkheid en billijkheid
De rechter verwijst naar algemene beginselen zoals de gebruikelijke handelswijze (§ 242 BGB) en het gebod van redelijkheid en billijkheid. Deze richtlijnen bepalen in welke situaties zwijgen juridisch relevant wordt. Daarbij dient steeds een afweging van de wederzijdse belangen plaats te vinden, rekening houdend met de concrete omstandigheden van de contractuele relatie.
Transparantievereiste en informatieplichten
Een centraal element is de plicht voor bouwspaarbanken om bij contractaanpassingen voor transparantie te zorgen en spaarders voldoende te informeren over de gevolgen van hun zwijgen. Alleen als voor de contractpartner duidelijk is dat zijn zwijgen als instemming wordt beschouwd, kan er sprake zijn van een juridisch bindende consensus.
Conclusie en aandachtspunten voor contractopstelling
De uitspraken van het OLG Frankfurt creëren geen automatische of alomvattende binding van de spaarder door passiviteit. Integendeel, zij vereisen een zorgvuldige beoordeling van de redelijkheid in het individuele geval, vooral bij formele overeenkomsten tussen instellingen en particulieren. Bouwspaarbanken en klanten dienen hun respectieve rechten en verplichtingen in verband met contractwijzigingen gedifferentieerd te beoordelen en te letten op duidelijke communicatie.
Voor degenen die bij een contractwijziging of -uitvoering onzeker zijn, blijkt dat onzekerheden in de contractuele relatie op duurzame wijze kunnen worden verminderd door bindende en duidelijke communicatie.
Mocht er in verband met een contractwijziging onzekerheid of verdere fundamentele vragen ontstaan, dan staan de advocaten van MTR Legal graag als aanspreekpunt ter beschikking om samen met cliënten op maat gemaakte oplossingen voor concrete contractuele uitdagingen te ontwikkelen.
