Inleiding tot het internationale huwelijksrecht
Het internationale huwelijksrecht regelt welke voorschriften en wetten van toepassing zijn bij huwelijken en echtscheidingen met een buitenlandse component. Zodra een van de echtgenoten een andere nationaliteit heeft, het gewone verblijf in verschillende landen ligt of het huwelijk in het buitenland is gesloten, gelden bijzondere regels van het internationaal privaatrecht. Deze voorschriften bepalen welk recht van toepassing is op de rechtsverhoudingen van de echtgenoten en hoe het huwelijk in Duitsland of andere landen wordt erkend.
Een centraal element is de EU-verordening ‘Rome III’, die voor alle lidstaten van de Europese Unie – en dus ook voor Duitsland – uniform regelt welk recht geldt bij echtscheidingen met een internationale dimensie. Vaak is doorslaggevend in welke staat het huwelijk werd gesloten, of waar de echtgenoten hun gewone verblijfplaats hebben. Het kan dus voorkomen dat het recht van een ander land van toepassing is, zelfs wanneer de partners in Duitsland wonen. De verordening zorgt voor meer rechtszekerheid en duidelijkheid bij internationale huwelijken en echtscheidingen, doordat de toepassing van nationale voorschriften wordt gecoördineerd. Wie een huwelijk met een buitenlandse component wil aangaan of beëindigen, dient zich daarom tijdig te laten informeren over de geldende regels en de gevolgen voor de eigen rechten en plichten.
In de VS gesloten online-huwelijk ongeldig – Beschikking van het BGH, zaaknr. XII ZB 244/22
Internationale huwelijken zijn allang geen uitzondering meer. Dat stelt ook eisen aan het familierecht. Als de echtgenoten verschillende nationaliteiten hebben, rijst de vraag welk rechtsstelsel van toepassing is. Over de erkenning van het huwelijk beslist doorgaans een rechtbank. In de VS zijn voor het sluiten en de erkenning van huwelijken de rechtbanken van de afzonderlijke deelstaten bevoegd, waarbij elke deelstaat eigen regels heeft. Wordt het huwelijksaanzoek in Duitsland gedaan, moet ook Duits recht worden toegepast. Dit heeft tevens gevolgen voor huwelijken die via videotelefonie zijn gesloten. Dat blijkt uit een beschikking van het Bundesgerichtshof van 25 september 2024 (zaaknr. XII ZB 244/22).
Als een huwelijk in Duitsland wordt gesloten, moeten de in Duitsland geldende formele voorschriften in acht worden genomen. Dat betekent dat beide partners persoonlijk en gelijktijdig voor de ambtenaar van de burgerlijke stand moeten verschijnen, zodat deze de ceremonie rechtsgeldig kan voltrekken, aldus het zakelijk advocatenkantoor MTR Legal Rechtsanwalt, dat ook adviseert op het gebied van familierecht – in tegenstelling tot de VS, waar het familierecht hoofdzakelijk op deelstaatniveau wordt geregeld en er geen uniforme regelingen op federaal niveau zijn.
Huwelijk in Duitsland niet erkend
Het Bundesgerichtshof moest nu oordelen over de geldigheid van een zogenaamd online-huwelijk dat in de VS werd gesloten. Concreet trouwden twee in Duitsland woonachtige Nigerianen via videoconferentie met een Amerikaanse autoriteit in Utah. Beide partijen bevonden zich tijdens de ceremonie in Duitsland en spraken hun huwelijksgeloften gelijktijdig uit via een beeld- en geluidsverbinding en kregen een Amerikaanse huwelijksakte met apostille. Deze zaak is een goed voorbeeld van de problematiek rond online-huwelijken met buitenlandse elementen.
Toen de Duitse gemeente de erkenning van het huwelijk weigerde, wilde het paar opnieuw in Duitsland trouwen. Het bureau van de burgerlijke stand had echter twijfels of een nieuwe voltrekking mogelijk was of dat de huwelijksvoltrekking in Utah daaraan in de weg zou staan – hier kan snel een juridisch valkuil ontstaan wanneer de erkenning van dergelijke huwelijken onduidelijk is. De bevoegde rechtbank en het Oberlandesgericht Keulen zagen in het online-huwelijk geen belemmering voor een latere huwelijksvoltrekking in Duitsland, omdat het huwelijk ongeldig was. De toezichthoudende autoriteit voor burgerlijke stand stelde daarentegen beroep in bij het BGH.
Plaats van de wilsverklaring doorslaggevend
Het BGH bevestigde het standpunt van de lagere rechtbanken en verklaarde dat het in de VS gesloten huwelijk naar Duits recht ongeldig is. Voor de vraag of een huwelijk in het binnenland of buitenland is gesloten, is de plaats waar de wilsverklaringen worden afgelegd doorslaggevend, aldus de rechters in Karlsruhe. Daarbij is ook de bevoegdheid van de rechtbank van belang, die in het kader van het besluit onderzoekt welk nationaal recht en welke rechtskaders van toepassing zijn. Omdat beide partners tijdens de online-ceremonie in Duitsland waren, gaat het om een in het binnenland gesloten huwelijk. Daarom moeten de Duitse vormvoorschriften strikt worden nageleefd, aldus het BGH.
Persoonlijke en gelijktijdige aanwezigheid voor de ambtenaar van de burgerlijke stand
Volgens het Duitse recht is voor een geldig huwelijk vereist dat beide partners persoonlijk en gelijktijdig aanwezig zijn voor een Duitse ambtenaar van de burgerlijke stand. Voor een bruiloft in Duitsland moeten bepaalde formaliteiten worden vervuld, zoals het overleggen van documenten en de aanmelding bij de burgerlijke stand. Een huwelijk kan dus alleen geldig tot stand komen als beide partners in een gezamenlijke handeling persoonlijk en gelijktijdig verklaren het huwelijk met elkaar te willen aangaan. Deze vormvoorschriften zijn volgens het Duitse rechtsstelsel dwingend. Het BGH voerde verder aan dat volgens art. 13 lid 4 van de Invoeringswet bij het Burgerlijk Wetboek (EGBGB) een huwelijk in Duitsland alleen in de daarvoor voorgeschreven vorm kan worden gesloten. Een afwijkende vorm – zelfs als die in het buitenland gebruikelijk of daar rechtsgeldig is – is niet voldoende.
Hiermee wordt o.a. rechtszekerheid gecreëerd en worden ontwijkingen voorkomen, aldus het BGH. De mogelijkheid om via online-diensten in het buitenland een huwelijk te sluiten terwijl beide partners zich feitelijk in Duitsland bevinden, zou er anders toe kunnen leiden dat centrale beschermingsvoorschriften van het Duitse huwelijksrecht worden ondermijnd, doordat het naleven van de formaliteiten voor de geldigheid van het huwelijk doorslaggevend is.
Huwelijk sluiten in Duitsland
Om een huwelijk in Duitsland rechtsgeldig te sluiten, moeten bepaalde voorwaarden zijn vervuld: beide partners moeten meerderjarig zijn en mogen niet al getrouwd zijn of in een geregistreerd partnerschap leven. Bovendien mag er geen huwelijksverbod zijn, bijvoorbeeld vanwege een nauwe verwantschap.
De huwelijksvoltrekking vindt vervolgens plaats in aanwezigheid van een ambtenaar van de burgerlijke stand. Vertegenwoordiging of digitale alternatieven – zoals via videoconferentie – zijn niet toegestaan. Ook een burgerlijke huwelijksbelofte via derden of schriftelijke verklaring is niet voldoende. Beide partners moeten op hetzelfde moment, op dezelfde plaats zijn en persoonlijk verklaren met elkaar te willen trouwen, waardoor het paar wettelijk erkende rechten en plichten verkrijgt die voor beide echtgenoten gelden.
Naleving van de vormvoorschriften
Het BGH heeft in zijn beschikking van 25 september 2024 ondubbelzinnig vastgesteld dat een huwelijk dat via een online-ceremonie is gesloten terwijl beide partners zich in Duitsland bevonden, naar Duits recht ongeldig is omdat de wettelijk verplichte vorm niet in acht is genomen. Men is verplicht om bij het sluiten van het huwelijk de Duitse vormvoorschriften te volgen, ook als er in principe geen wettelijke verplichting bestaat om een in het buitenland gesloten huwelijk achteraf in het Duitse huwelijksregister in te schrijven. Een latere huwelijksvoltrekking voor een Duitse ambtenaar van de burgerlijke stand is daarom juridisch toegestaan. De uitspraak benadrukt dat het naleven van de Duitse vormvoorschriften niet alleen formeel, maar ook inhoudelijk beschermende functies heeft, bijvoorbeeld ter voorkoming van gedwongen huwelijken of identiteitsfraude. Voor stellen in Duitsland blijft daarmee de klassieke weg naar het huwelijk via de burgerlijke stand de enige juridisch zekere mogelijkheid.
MTR Legal Rechtsanwalt adviseert over huwelijk, huwelijkscontract, echtscheiding en andere onderwerpen van het internationaal familierecht.
Heeft u vragen over internationale huwelijken, individuele wensen met betrekking tot het toepasselijke recht of heeft u verdere informatie nodig over een bepaald proces, dan kunt u gerust contact met ons opnemen en een adviesafspraak maken!
Latere registratie van een in het buitenland gesloten huwelijk
Is een huwelijk in het buitenland gesloten, dan kunnen Duits staatsburgers dit huwelijk in Duitsland alsnog laten registreren. De registratie vindt plaats bij de burgerlijke stand op de huidige of laatste Duitse woonplaats. Voorwaarde is dat ten minste een van de partners de Duitse nationaliteit bezit en een (voormalig) woonadres in Duitsland heeft.
Voor de aanvraag tot registratie moeten verschillende documenten in origineel of als gewaarmerkte kopie worden ingediend, waaronder de buitenlandse huwelijksakte, geboorteaktes en het bewijs van de Duitse nationaliteit. Zijn de akten in een vreemde taal opgesteld, dan is een beëdigde vertaling naar het Duits vereist. In veel gevallen wordt daarnaast een extra legalisatie, zoals een apostille of legalisatie, gevraagd om de echtheid van de documenten te bevestigen.
Hoewel het niet verplicht is, biedt de registratie van een in het buitenland gesloten huwelijk praktische voordelen: na succesvolle registratie geeft de Duitse burgerlijke stand een Duitse huwelijksakte af. Daarmee vervalt in veel gevallen de noodzaak om buitenlandse akten telkens te laten vertalen en legaliseren – bijvoorbeeld bij officiële gelegenheden of aanvragen in Duitsland. Wie dus permanent in Duitsland woont of hier rechten uit het huwelijk wil laten gelden, profiteert van de registratie en de daarmee samenhangende vereenvoudigingen in het contact met Duitse autoriteiten.
