Verlies van de status van algemeen nut door het niet naleven van de vermogensbestemming – actuele ontwikkelingen in het belastingrecht
Met het vonnis van 13 maart 2024 (zaaknr. 13 K 1127/22 K) heeft het Finanzgericht Münster een nieuw accent gezet in het recht inzake algemeen nut en de verstrekkende fiscale en civielrechtelijke gevolgen van schending van de vermogensbestemming benadrukt. De uitspraak onderstreept dat een schending van de dwingende vermogensbinding volgens § 55 lid 1 nr. 4 van de Abgabenordnung (AO) niet alleen het heden betreft, maar aanzienlijke terugwerkende kracht kan hebben op de status van algemeen nut van een organisatie.
Achtergrond: Het centrale belang van de vermogensbestemming in het recht inzake algemeen nut
Juridische uitgangssituatie
In het Duitse belastingrecht is de status van algemeen nut vooral gekoppeld aan strikt na te leven voorwaarden. Een essentiële rol speelt hierbij het principe van de zogenoemde vermogensbestemming. Conform § 55 lid 1 nr. 4 AO moet de statuten van een fiscaal begunstigde vereniging of stichting bepalen dat – bij ontbinding of wegvallen van fiscaal begunstigde doelen – het eventuele verenigingsvermogen alleen mag worden gebruikt voor fiscaal begunstigde doeleinden. Dit moet waarborgen dat het vermogen ook na het bestaan van de instelling ten goede komt aan het algemeen belang en misbruik wordt uitgesloten.
Relevantie in de bestuurspraktijk
De belastingautoriteiten letten reeds bij de erkenning van de status van algemeen nut nauwkeurig op een statutenconforme implementatie van deze bepaling. In het dagelijkse verenigingsleven doen zich echter steeds weer fouten of onduidelijkheden voor met betrekking tot de vermogensbestemming, hetzij door onvoldoende regelingen in de statuten, door het niet naleven hiervan bij de daadwerkelijke aanwending van middelen of bij het afwikkelen van liquidaties en vermogensoverdrachten.
De uitspraak van het Finanzgericht Münster: Feiten en juridische beoordeling
Feitenrelaas
Aan de uitspraak lag een geval ten grondslag waarin een vereniging vermogensbestanddelen anders aanwendde dan statutair was bepaald tijdens haar ontbinding. De belastingdienst leidde hieruit een schending van de verplichting tot statutenconforme vermogensbestemming af en trok de status van algemeen nut in – met terugwerkende kracht.
Draagwijdte van de motivering van de beslissing
Het gerecht stelde vast dat naleving van de vermogensbestemming een dwingende vereiste is voor de erkenning van het algemeen nut. Een schending hiervan, aldus het Finanzgericht, leidt niet slechts tot het opheffen van de begunstiging vanaf het moment van de overtreding of kennisname daarvan, maar werkt daarentegen terug in de tijd – en wel voor alle betrokken belastingjaren waarin niet aan deze voorwaarde werd voldaan. De belastingvoordelen vervallen met terugwerkende kracht, met alle gevolgen van dien voor reeds verleende faciliteiten.
Bijzonder opmerkelijk is daarbij de vaststelling dat het voor de terugwerkende kracht niet van belang is of de vereniging of de belastingdienst daadwerkelijk op de hoogte was van de overtreding. Een latere correctie van de statuten of een te late aanwending van middelen kan dit gebrek niet meer herstellen. Pas vanaf het moment dat de vereisten volgens de regels zijn hersteld – bijvoorbeeld door een statutenwijziging of een correcte besteding van middelen – kan de status van algemeen nut weer worden toegekend.
Fiscale en juridische implicaties voor getroffen organisaties
Terugvorderingsmogelijkheden en aansprakelijkheidsrisico’s
Het terugwerkend vervallen van de status van algemeen nut brengt aanzienlijke onzekerheden met zich mee voor de getroffen organisaties. Eventueel verleende belastingvoordelen, zoals de vrijstelling van vennootschapsbelasting of de bevoegdheid tot het uitreiken van schenkingsbewijzen, kunnen naderhand vervallen en tot navorderingen leiden. Laatstbegunstigden en bestuursleden kunnen bovendien met verhoogde aansprakelijkheidsrisico’s worden geconfronteerd indien ongeoorloofd begunstigde middelen zijn aangewend.
Verhouding tussen statutenopmaak en feitelijk bestuur
De uitspraak onderstreept de verplichting van verenigingen en stichtingen om zowel aan de formele eisen in het reglement (met name de statuten) als aan het feitelijke bestuur strikt aan de eisen van algemeen nut te voldoen. Afwijkingen tussen formele statuten en de feitelijke praktijk brengen aanzienlijke noodzaak tot correctie met zich mee.
Afgrenzing: Gestandaardiseerd proces en het beginsel van proportionaliteit
Hoewel het Finanzgericht Münster de terugwerkende gevolgen van een statutenovertreding bevestigt, blijft in individuele gevallen ruimte voor een genuanceerde benadering, vooral als de organisatie het gebrek heeft onderkend en tijdig heeft opgelost. In lopende procedures geldt het vermoeden van onschuld en is een individuele beoordeling van de concrete feitelijke en juridische situatie vereist. Het vonnis maakt echter duidelijk hoe hoog de eisen aan fiscaal begunstigde instellingen zijn om een consequente vermogensbestemming niet alleen in de statuten vast te leggen, maar ook daadwerkelijk na te leven.
Juridische ontwikkelingen en mogelijke gevolgen voor de praktijk
De beschikking van het Finanzgericht Münster draagt in belangrijke mate bij aan het verder concretiseren van de vereisten voor fiscaal begunstigde organisaties. De strikte en terugwerkende beoordeling zorgt ervoor dat bij statutenfouten of schendingen van de vermogensbestemming doorgaans ingrijpende rechtsgevolgen dreigen. Met name gezien het grote aantal verenigingen, stichtingen en andere algemeen nut beogende instellingen, is het naleven van de formele en materiële voorwaarden voor de status van algemeen nut van centraal belang.
Organisaties die in dit licht geconfronteerd worden met een toetsing van hun statutenbepalingen en feitelijke praktijk, dienen zich bewust te zijn van de reikwijdte van actuele rechtspraak en bestuurspraktijk.
Bron
Finanzgericht Münster, uitspraak d.d. 13-03-2024, 13 K 1127/22 K
Voor verdere vragen met betrekking tot de vereisten van het recht inzake algemeen nut en de vermogensbestemming, bijvoorbeeld bij het opstellen van statuten, de aanwending van middelen of de fiscale gevolgen van het verlies van de status, staan de advocaten van MTR Legal voor overleg tot uw beschikking.
