Schenkingen en sociaal recht – Beslissing in individuele gevallen door het OVG Noordrijn-Westfalen
Het omgaan met schenkingen door bewoners van zorginstellingen roept regelmatig complexe vragen op in de wisselwerking tussen het civiel recht en het sociaal recht. Dit wordt vooral relevant wanneer na een schenking een beroep wordt gedaan op uitkeringen van de sociale dienst. Een beschikking van het Oberverwaltungsgericht Noordrijn-Westfalen (Az.: 16 A 1409/07 van 23.10.2008) verduidelijkt de afwegingscriteria waaraan een dergelijke situatie onderhevig is.
Achtergrond en aanleiding van de procedure
Een bewoonster van een zorginstelling had vóór haar intrek in de instelling een aanzienlijk geldvermogen aan een naaste geschonken. Na deze schenking was zij niet meer in staat haar lopende kosten van levensonderhoud, met name de kosten van het verpleeghuis, zelfstandig te financieren. Als gevolg daarvan diende zij een aanvraag in bij de bevoegde sociale dienst voor vergoeding van de ongedekte verblijfskosten.
In het kader van de beoordeling van de behoefte aan sociale bijstand wordt regelmatig onderzocht of de aanvrager in staat zou zijn geweest om in de vastgestelde behoefte te voorzien met eigen vermogen of door het terugvorderen van vroegere schenkingen. Volgens § 528 BGB heeft een schenker de mogelijkheid om het geschonken vermogen van de begiftigde terug te vorderen als hij hierdoor niet meer in staat is voorzien in zijn eigen passende onderhoud. Sociale dienstverleners wijzen er soms op dat ontvangers van uitkeringen gehouden kunnen zijn schenkingen wegens verarming terug te vorderen. Lukt dit niet, dan kan onder omstandigheden toch bijstand worden verleend.
De beslissingsgrondslagen: redelijkheid van de terugvordering
Het OVG NRW verduidelijkte in zijn beschikking dat een bewoonster van een zorginstelling niet in alle gevallen verplicht is een eerdere schenking terug te vorderen. Het gerecht benadrukt expliciet dat de mogelijkheid tot terugvordering volgens § 528 BGB niet altijd tot een corresponderende verplichting tegenover de sociale dienst leidt.
Rekening houden met persoonlijke en economische omstandigheden
Het gerecht voerde aan dat de redelijkheid van een terugvordering steeds moet worden beoordeeld aan de hand van een alomvattende belangenafweging. Daarbij moeten onder meer de gevorderde leeftijd van de schenker, persoonlijke banden met de begiftigde, en ethische overwegingen – zoals de betekenis van de schenking binnen een familiecontext – in aanmerking worden genomen. Daarnaast dient de gezondheidstoestand van de betrokkene en de mogelijke gevolgen voor haar welzijn te worden gewogen.
Terugvorderingsplicht en juridische inspanning
Van wezenlijk belang is ook de vraag onder welke omstandigheden bijstandsgerechtigden redelijkerwijs kunnen worden verwezen naar het afdwingen van wettelijke terugvorderingsanspraken. Vooral bij een hoog gezondheidsrisico, onduidelijkheden in de rechtspositie of een bijzondere belasting van de hulpbehoevende rijst de vraag of het aanspreken van de begiftigde niet disproportioneel zou zijn. Volgens het OVG kan de enkele mogelijkheid van een civielrechtelijke aanspraak niet zonder meer leiden tot een terugvorderingsplicht; het vereist een concrete beoordeling per individueel geval.
Gevolgen voor de sociale praktijk
De uitspraak onderstreept dat de sociale dienst verplicht is bij het vaststellen van de feiten en het beoordelen van vermogensrechtelijke aanspraken de persoonlijke situatie van de betrokkene in de overwegingen te betrekken. Een afwijzing van een aanvraag op grond van vermeend onbenutte mogelijkheden tot terugvordering is daarom niet zonder meer toegestaan.
De gevolgen doen zich in het bijzonder voor bij gevallen waarin schenkingen meerdere jaren geleden zijn gedaan, sprake is van sterke emotionele bindingen of een terugvordering gepaard zou gaan met aanzienlijke psychosociale druk voor de hulpbehoevende. Een beoordeling per individueel geval blijft onontbeerlijk; algemene waarderingen zijn niet in overeenstemming met de wettelijke systematiek.
Betekenis voor de vormgeving van vermogensoverdrachten
De uitspraak maakt duidelijk hoe groot de impact kan zijn van schenkingen met het oog op een later beroep op sociale voorzieningen. Zorgvuldige afwegingen voorafgaand aan vermogensoverdrachten en voortdurende begeleiding van het proces zijn net zo belangrijk als een goed inzicht in de civielrechtelijke en sociaalrechtelijke wisselwerkingen.
Conclusie
De beschikking van het OVG Noordrijn-Westfalen maakt duidelijk dat bij de toekenning van sociale bijstand na schenkingen altijd een gedifferentieerde en op de feitelijke situatie gerichte beoordeling plaatsvindt. Algemene verplichtingen tot terugvordering van eerder weggegeven vermogen kunnen daaruit evenmin worden afgeleid als een automatische toerekenbaarheid van dergelijke aanspraken. Bij vergelijkbare vraagstukken kan een uitgebreide juridische analyse zinvol zijn om de individuele rechten en plichten zorgvuldig in te schatten.
Voor diepgaandere juridische vragen rondom schenkingen, sociale bijstand en de vormgeving van vermogensoverdrachten staan de advocaten van MTR Legal Rechtsanwalt graag als aanspreekpunt tot uw beschikking.
