Publicatie van foto’s van auteursrechtelijk beschermde behangmotieven op internet – Nieuwe ontwikkelingen door actuele BGH-uitspraak
Een recente uitspraak van het Bundesgerichtshof (BGH) van 12 september 2024 heeft het auteursrechtelijk kader opnieuw gedefinieerd voor foto’s waarop fotobehang met kunstwerken van derden te zien is. De reeks uitspraken met de zaaknummers I ZR 139/23, I ZR 140/23 en I ZR 141/23 biedt waardevolle aanknopingspunten voor een rechtszekere omgang met beeldmateriaal waarop werken van derden zichtbaar zijn. Hieronder analyseert MTR Legal Rechtsanwalt de relevante aspecten van de uitspraken, belicht de gevolgen voor creatieven, bedrijven en beeldgebruikers, en gaat in op praktijkrelevante vervolgvragen. De besproken kwesties zijn gebaseerd op de gepubliceerde tekst van de beslissingen (beschikbaar op urteile.news).
Achtergrond van de BGH-uitspraak
Feitencomplex
In de onderliggende procedures stond de vraag centraal of foto’s van ruimtes waarop fotobehang met auteursrechtelijk beschermde werken te zien is, op internet mogen worden gepubliceerd zonder dat hiervoor toestemming van de rechthebbenden van de afgebeelde werken is vereist. Eiser in de procedures waren rechthebbenden op de op het behang afgebeelde werken. De gedaagden hadden foto’s van de behangen ruimten op hun websites gepubliceerd. De rechthebbenden zagen hierdoor hun auteursrechtelijk beschermde rechten geschonden en vorderden een verbod én schadevergoeding.
Procesverloop en eerdere rechtspraak
De rechtbanken in eerste aanleg waren verdeeld: deels werd aangenomen dat al de niet-geautoriseerde weergave van een auteursrechtelijk beschermd werk op een foto een inbreuk vormt op het reproductie- en/of openbaarmakingsrecht (§ 16, § 19a UrhG), terwijl andere rechters ruimte zagen voor uitzonderings- en beperkingsbepalingen. Met name de regeling van § 57 UrhG stond centraal in de juridische discussie.
Kernoverwegingen van het BGH
Technische reproduceerbaarheid en werkbegrip
De BGH heeft verduidelijkt dat alleen al de fotografische weergave van een auteursrechtelijk beschermd werk niet automatisch leidt tot een auteursrechtinbreuk. Hiervoor is steeds een belangenafweging nodig, waarbij de materiële en normatieve kaders van de Auteurswet (UrhG) in acht moeten worden genomen.
Voorrang volgens § 57 UrhG – “Onbeduidend bijwerk”
Een belangrijk argument in de BGH-uitspraak is de toepassing van de zogenaamde “bijwerkclausule” van § 57 UrhG. Daarin wordt bepaald dat de verveelvoudiging, verspreiding en openbare weergave van een werk is toegestaan, zolang dit slechts als “onbeduidend bijwerk” bij het eigenlijke onderwerp van de afbeelding verschijnt. In dit geval waren de behangmotieven niet de hoofdzaak van de foto, maar slechts onderdeel van het totaalbeeld van de ruimte. De werken boden daarmee aanleiding om § 57 UrhG als beperking toe te passen.
Belangenafweging en beschermingsdoel van het auteursrecht
De BGH onderstreept het belang van de auteursrechtelijke belangenafweging. Wordt het beschermde werk slechts als onbelangrijk element naast andere onderwerpen getoond, dan treedt de bescherming van het werk terug. De relevante belangen verschillen bijvoorbeeld duidelijk van situaties waarin het werk tot het bepalende hoofdmotief van een commerciële exploitatie wordt gemaakt.
Gevolgen voor rechthebbenden en beeldgebruikers
Grenzen van de beschermingsomvang voor vormgegeven gebruiksvoorwerpen
De uitspraken maken duidelijk dat houders van auteursrechten op artistiek vormgegeven gebruiksvoorwerpen, zoals dat bij designbehang vaak het geval is, niet in alle gevallen aanspraak kunnen maken op een verbod, informatie of schadevergoeding wanneer het werk slechts als bijzaak op een foto verschijnt die bijvoorbeeld voor interieurdoeleinden, reclame of verslaggeving wordt gepubliceerd.
Onderscheiding van duidelijke inbreukgevallen
Niet hieronder vallen situaties waarin het werk centraal op de foto staat, dus het fotografisch gebruik nauw verbonden is met het eigenlijke kunstwerk en de commerciële exploitatie ervan. Evenmin verandert dit eraan dat commerciële gebruikers altijd een eigen beoordeling moeten maken of het concrete beeldgebruik rechten kan schenden – bijvoorbeeld door het gericht inzetten van een bepaald werk als reclamemiddel.
Verhouding tot andere beschermingsrechten
Het blijft daarbij relevant dat naast auteursrechtelijke vragen eventueel ook andere rechten (zoals merkenrechten, modelrechten, portretrechten van afgebeelde personen) geraakt kunnen worden. De besproken uitspraak richt zich uitsluitend op auteursrechtelijke aspecten en heeft geen gevolgen voor andere rechtsgebieden.
Waardering van de uitspraak en actuele gevolgen voor de praktijk
Rechtszekerheid bij omgang met werken uit het dagelijks leven
De uitspraken bieden bedrijven en particulieren die bijvoorbeeld vastgoed, interieuren of decoratieve producten goed willen presenteren, een solide basis voor het toepassen van beelden. Toch blijven er grensgevallen waarbij een nadere beoordeling vereist is. Het oordeel biedt hiervoor duidelijke richtlijnen, maar laat ruimte voor rechterlijke beoordeling per geval.
Openstaande vragen en ontwikkelingen
Het is afwachten hoe de lagere rechtbanken de door de BGH uitgezette kaders concreet zullen toepassen. De uitspraak benadrukt de voortdurende ontwikkeling van de rechtspraak op het gebied van auteursrechtelijke werkafbeeldingen – vooral in het digitale tijdperk.
Bron: urteile.news, BGH, uitspraken van 12.09.2024, I ZR 139/23, I ZR 140/23, I ZR 141/23.
Bedrijven, rechthebbenden en creatieven die zich bezighouden met de publicatie van interieurfoto’s of andere visuele weergaven van auteursrechtelijk beschermde objecten, staan nog steeds voor complexe uitdagingen. Voor verdere inschatting van dit onderwerp en de juridische handhaafbaarheid van beschermde posities biedt MTR Legal Rechtsanwalt deskundige ondersteuning.
