Beslissing van de Rechtbank München I brengt duidelijkheid over het schepperschapschap van ‘Paris Bar Version 1-3’ van Martin Kippenberger
Met vonnis van 2 augustus 2023 (zaaknr. 42 O 7449/22) heeft de Rechtbank München I, rekening houdend met de relevante auteursrechtelijke criteria, vastgesteld dat Martin Kippenberger als enige schepper van de schilderijenreeks ‘Paris Bar Version 1-3’ moet worden beschouwd. De procedure, die werd gevoerd in het samenspel van persoonlijkheidsrechten van de auteur en auteursrechtelijke toewijzing, betrof centrale aspecten van de toewijzing van scheppend werk in de beeldende kunst.
Achtergrond en geschilpunt
Martin Kippenberger wordt beschouwd als een van de meest gerenommeerde persoonlijkheden van de internationale hedendaagse kunst. Zijn reeks werken ‘Paris Bar Version 1-3’ maakt niet alleen deel uit van vooraanstaande collecties, maar is ook regelmatig onderwerp van levendige auteursrechtelijke discussies. In het onderhavige geval werd het auteurschap van deze werken voor het eerst juridisch ter discussie gesteld, omdat werd beweerd dat een derde in belangrijke mate aan de uitvoering van de werken had meegewerkt en daarmee mede-auteursrecht zou hebben.
Kernvragen van de rechterlijke beoordeling
Maatstaf voor het bestaan van mede-auteurschap
Volgens § 8 UrhG is sprake van mede-auteurschap wanneer meerdere personen samen een werk hebben geschapen, waarbij de respectieve bijdragen zodanig met elkaar zijn verweven dat ze niet meer als afzonderlijke werken kunnen worden waargenomen. De rechtbank onderzocht daarom of eventuele bijdragen van een derde verder gingen dan assistentie of louter technische medewerking en in creatief opzicht als geestelijk mede-auteur in de zin van het auteursrecht moesten worden aangemerkt.
Onderscheid tussen assistentie en scheppende medewerking
De Rechtbank München I stelde vast dat niet iedere betrokkenheid bij het werk automatisch tot mede-auteurschap leidt. Bepalend is of de bijdrage het werk in haar creatieve inhoud wezenlijk bepaalt, of slechts een technische uitvoering vormt van de artistieke instructies van de hoofdmaker. In het kader van de bewijsvoering werd geanalyseerd hoe ver de inbreng van de andere kunstenaar reikte en of diens activiteiten verder gingen dan het louter uitvoeren van instructies. Gerechtelijk bevestigde getuigenverklaringen toonden aan dat het centrale artistieke concept en de belangrijkste ontwerprichtlijnen door Kippenberger zelf werden bepaald, terwijl de bijdrage van de derde beperkt bleef tot de ambachtelijke uitvoering.
Persoonlijkheidsrechten en het persoonlijkheidsrecht van de auteur
Het vonnis onderstreepte het wezenlijke belang van het persoonlijkheidsrecht van de auteur, dat volgens §§ 12 e.v. UrhG in principe uitsluitend aan de auteur toekomt. Het exclusieve recht om de benaming en erkenning van het werk te bepalen, kwam volgens de rechtbank derhalve uitsluitend toe aan Martin Kippenberger.
Belang voor de kunstmarkt en kunstenaars
De vaststelling van de Rechtbank München I is met name van groot belang voor galerieën, executeurs en verzamelaars. De ondubbelzinnige toewijzing van het auteurschap vergroot de rechtszekerheid bij de handel en tentoonstellingen van de betreffende werken. Tegelijkertijd wijst het vonnis erop dat het onderscheiden tussen scheppende activiteit en technische uitvoering een veeleisende, casuïstische beoordeling vereist, die afgestemd moet worden op de concrete omstandigheden van de samenwerking binnen de artistieke context.
Conclusies
De beslissing van de Rechtbank München I onderstreept het grote belang van een nauwkeurige vaststelling van auteursrechtelijke toewijzing bij gezamenlijk vervaardigde kunstwerken. Zij maakt duidelijk dat uitsluitend creatieve bijdragen tot mede-auteurschap leiden, terwijl louter hulparbeid of technische assistentie in de regel niet de totstandkoming van een eigen auteursrecht rechtvaardigen.
Indien cliënten of geïnteresseerden vragen hebben over de auteursrechtelijke toewijzing, het persoonlijkheidsrecht van de auteur of gerelateerde onderwerpen, staan de advocaten van MTR Legal in binnen- en buitenland voor verdere informatie ter beschikking.
(Bron: Landgericht München I, Urteil vom 2. August 2023, Az. 42 O 7449/22)
