Verplichting tot prejudiciële verwijzing naar het HvJ-EU en het recht op de wettelijke rechter – Recente ontwikkelingen door het Constitutioneel Hof van Rijnland-Palts
De uitspraak van het Constitutioneel Hof van Rijnland-Palts van 22 juli 2022 (zaaknr. VGH B 70/21) benadrukt opnieuw het belang van het recht op de wettelijke rechter, voor zover het gaat om de verplichte prejudiciële verwijzing naar het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU). Centraal staat hierbij de vraag hoe rechters moeten omgaan met de verplichting tot verwijzing naar het HvJ-EU op grond van art. 267 lid 3 VWEU en in hoeverre een onvoldoende gemotiveerde afwijzing van deze verplichting het grondrecht op de wettelijke rechter volgens art. 101 lid 1 zin 2 GG kan aantasten.
Juridisch kader en achtergrond van de prejudiciële verwijzingsplicht naar het HvJ-EU
Belang van art. 267 VWEU
Binnen het Europese rechtskader is het HvJ-EU bevoegd voor de uitlegging en toepassing van het primaire en secundaire Europees recht. Art. 267 VWEU bepaalt dat nationale rechters in beginsel de mogelijkheid hebben om prejudiciële vragen over de uitleg van Unierecht te stellen. Een dergelijke verplichting geldt voor nationale rechters wanneer in de betreffende procedure geen nationaal rechtsmiddel meer openstaat en er onduidelijkheid bestaat over de uitleg van het Unierecht.
Bindende werking voor rechters
De verplichting tot verwijzing staat los van de materiële kwalificatie van de Unierechtelijke normen door de nationale rechter. Het niet stellen van prejudiciële vragen kan in het kader van nationale grondrechten – hier met name ten aanzien van art. 101 lid 1 zin 2 GG – een schending van het recht op de wettelijke rechter vormen. Dit vereist van de rechters een zorgvuldige en inhoudelijke motivering wanneer van verwijzing wordt afgezien.
Feiten en verloop van de onderliggende procedure
In het voorliggende geval verzocht een verzoeker om bestuursrechtelijke rechtsbescherming nadat een bestuursorgaan een op Unierechtelijke bepalingen gebaseerde beschikking had genomen. De in laatste instantie geraadpleegde rechter zag geen aanleiding om prejudiciële vragen aan het HvJ-EU te stellen. De motivering van de beslissing beperkte zich tot een korte weergave van de eigen rechtspraak en vermeend eenduidige HvJ-EU-arresten en rechtvaardigde daarmee dat er volgens de rechter geen reden was voor een prejudiciële verwijzing.
Beslissing van het Constitutioneel Hof van Rijnland-Palts
Maatstaf voor de toetsing
Het Constitutioneel Hof benadrukte dat de gebondenheid aan de wettelijke rechter niet alleen de formele bevoegdheid van het beslissende rechtscollege omvat, maar bovendien de toegang tot supranationale rechters moet waarborgen, voor zover dit door nationale of hogere regelgeving is voorgeschreven. Een summiere, niet op de concrete zaak toegesneden of slechts op eigen waarderingen gebaseerde afwijzing van een prejudiciële verwijzing voldoet niet aan de vereisten.
Kern van de constitutionele klacht
De rechter stelde vast dat de motivering in de oorspronkelijke procedure voor het niet verwijzen naar het HvJ-EU wezenlijke aspecten van de Unierechtelijke vraagstelling onbesproken liet. Er ontbrak een diepgaande behandeling van relevante HvJ-EU-arresten en een precieze uiteenzetting waarom volgens de nationale rechter geen relevante onduidelijkheid over de uitleg meer bestond. Daardoor werd de betrokkene het hem toekomende recht op de wettelijke rechter ontnomen – de uitspraak schendt daarmee art. 101 lid 1 zin 2 GG.
Gevolgen voor de nationale rechtspraak en rechtsbescherming
Verplichting tot substantiëring
De uitspraak maakt duidelijk dat zowel hogere als hoogste rechterlijke instanties gehouden zijn Unierechtelijke voorvragen methodisch zorgvuldig te onderbouwen. Dit houdt in het analyseren van bestaande HvJ-EU-arresten in het licht van de concrete casus en een uitvoerige motivering waarom bij uitzondering van een prejudiciële verwijzing wordt afgezien.
Betekenis voor de rechtsbescherming
Het waarborgen van een effectieve integratie van het Europese rechtsbeschermingssysteem is een wezenlijk aspect voor procesdeelnemers. Juist in de Europese Economische Ruimte, waar Unierechtelijke bepalingen verstrekkende praktische en economische gevolgen hebben, blijft de effectieve controle door zowel nationale als supranationale rechters essentieel.
Gevolgen voor lopende en toekomstige procedures
Ook in nog lopende of toekomstige procedures moet de rechtspraak waarborgen dat betrokkenen niet enkel vanwege een gebrekkige motivering voor het niet stellen van prejudiciële vragen aan het HvJ-EU de toegang tot volledige rechtsbescherming wordt ontzegd. De beslissing van het Constitutioneel Hof van Rijnland-Palts stelt hier een duidelijke maatstaf ten gunste van de grondrechten en benadrukt de institutionele verantwoordelijkheid van de rechtbanken.
Conclusie en vooruitblik
De actuele uitspraak onderstreept op indrukwekkende wijze de wisselwerking tussen het nationale en Europese rechtsbeschermingssysteem. Zij spoort rechters aan hun motiveringspraktijk verder te verfijnen en de naleving van de Unierechtelijke structuurprincipes – in het bijzonder de effectieve toepassing en uitleg van Unierecht – stevig te verankeren in de rechtspraak.
Voor bedrijven, investeerders en vermogende particulieren kan dit op tal van gebieden gevolgen hebben, vooral daar waar besluiten van autoriteiten zijn gebaseerd op Unierechtelijke normen en de toegang tot verdere instanties afhankelijk is van een volledige motivering.
Voor verdere juridische vragen met betrekking tot het thema van het Unierechtelijke instantiestelsel en rechterlijke controlemogelijkheden staan de Rechtsanwälte van MTR Legal na individuele mandaatafspraak graag tot uw beschikking.
