Beslissing van het Bundesgerichtshof over de ongeldigheid van transparantiebepalingen inzake kosten bij Riester-ouderdomsvoorzieningscontracten
De jurisprudentie van de hoogste rechterlijke instanties met betrekking tot contractsbepalingen op het gebied van particuliere ouderdomsvoorziening wint steeds meer aan belang – met name tegen de achtergrond van toenemende consumentenbelangen en de voortdurende ontwikkeling van financiële reguleringskaders. Met het arrest van 23 november 2023 (zaaknr. XI ZR 290/22) heeft het Bundesgerichtshof (BGH) opnieuw een duidelijk oordeel uitgesproken met betrekking tot transparantie en verdeling van kosten in Riester-pensioenverzekeringscontracten. Het belang van deze beslissing strekt zich zowel uit tot aanbieders als tot contracthouders en kan gevolgen hebben voor de toekomstige vormgeving van producten voor de oudedagsvoorziening.
Achtergrond van de procedure
Centraal in het geschil stond een contractuele bepaling van een aanbieder van gecertificeerde Riester-pensioenverzekeringen, die de afsluit- en bemiddelingskosten en vooral de afrekening daarvan over een periode van vijf jaar regelde. De bepaling schreef voor dat de genoemde kosten naar rato over de eerste 60 verzekeringsmaanden werden verdeeld en dat bij voortijdige opzegging het nog niet betaalde deel van deze kosten direct verschuldigd zou worden.
De eisende consument voerde aan dat de besproken bepaling ondoorzichtig is en dat zij de contractueel gegarandeerde beschermingsmechanismen van de Wet op gecertificeerde oudendagsvoorzieningscontracten (AltZertG) omzeilt. De lagere rechters gaven de klant gelijk, de aanbieder stelde hoger beroep in en uiteindelijk moest de XI. burgerlijke kamer van het BGH hierover beslissen.
Juridische toetsingsmaatstaf: transparantievereiste en beschermingsdoel van de AltZertG
Relevante bepalingen
De beoordeling door het BGH concentreerde zich onder meer op het transparantievereiste volgens § 307 lid 1 zin 2 BGB en op bijzondere consumentenbeschermende regelgeving uit de AltZertG (§ 1 lid 1 zin 1 nr. 10 AltZertG). Deze voorschriften beogen om de contractpartijen – juist in het kader van door de overheid gesteunde oudedagsvoorzieningsproducten – te beschermen tegen ongepaste benadeling door onduidelijke of verrassende bepalingen.
Uitspraak van het BGH
Het Bundesgerichtshof verklaarde de betreffende bepaling ongeldig, omdat zij de essentiële wettelijke vereisten omtrent de verdeling van afsluit- en bemiddelingskosten in Riester-contracten niet voldoende transparant weergeeft. Vooral wekt de formulering bij de klant de indruk dat hij bij voortijdige beëindiging van het contract aan (verdere) kosten althans deels kan ontsnappen. In werkelijkheid leidde de bepaling ertoe dat de consument bij opzegging van het contract het resterende deel van de kosten onmiddellijk zou moeten betalen – ongeacht de beoogde periode van vijf jaar.
Volgens het BGH worden de beschermingsdoelen van de AltZertG, met name het vergemakkelijken van de overdraagbaarheid en transparantie, door een dergelijke bepaling doorkruist. De verplichting tot evenredige verdeling van de kosten en duidelijke informatie over de kostenlast vormen een beschermingsmechanisme dat in contractsbepalingen niet mag worden omzeild of ondermijnd. Daarnaast moeten consumenten op elk moment kunnen nagaan welke kosten zij tijdens de reguliere contractduur daadwerkelijk zouden dragen.
Implicaties voor aanbieders en contractspartijen
Voor aanbieders van Riester-contracten
De beslissing van het BGH geeft een helderder kader voor het opstellen van contractformulieren op het gebied van door de overheid gesteunde oudedagsvoorzieningsproducten. Bepalingen die – zoals hier – bij opzegging leiden tot een onmiddellijke, opgesomde kostenaanslag, worden in de huidige rechtspraak als onverenigbaar met het transparantievereiste en de dwingende wettelijke bepalingen beschouwd.
Aanbieders dienen te controleren of bestaande of geplande contractmodellen volledig voldoen aan de transparantie-eisen en de doelen van de AltZertG. Het blijft afwachten hoe dit in de praktijk zal uitwerken, vooral tegen de achtergrond van voortdurende ontwikkelingen en mogelijke aanpassingen van het toezichtrechtelijk kader.
Voor contracthouders en consumenten
Klanten die een Riester-pensioenverzekeringscontract hebben afgesloten of overwegen er een af te sluiten, dienen de kostenweergave in hun contractdocumenten zorgvuldig te controleren. De mogelijkheid om via voortijdige beëindiging van het contract verdere kosten te vermijden, hangt er in hoge mate vanaf dat alle contractuele bepalingen voldoen aan het wettelijke transparantievereiste. Bij twijfel dient men te overwegen of de contractbepalingen voldoen aan de strenge eisen van de hoogste jurisprudentie.
Beoordeling en vooruitblik
Het actuele arrest van het BGH laat opnieuw zien dat de consumentenbescherming bij door de overheid gesteunde oudedagsvoorziening een grote rol speelt. De eisen aan transparantie en een eerlijke verdeling van kosten zijn verder verduidelijkt en vormen een belangrijk kader voor ook toekomstige generaties van contracten. Lopende procedures en eventuele verdere uitspraken van hoogste rechterlijke instanties kunnen voor aanvullende duidelijkheid zorgen.
Voor alle betrokkenen – van verzekeringsmaatschappijen tot particuliere beleggers – is het van groot belang de rechtsontwikkeling op dit terrein voortdurend te volgen. Dit beïnvloedt namelijk zowel bestaande contractuele verhoudingen als het ontwerp van nieuwe producten.
Bronvermelding
De informatie is gebaseerd op het arrest van het Bundesgerichtshof van 23.11.2023, zaaknr. XI ZR 290/22, gepubliceerd op: https://urteile.news/BGHXI-ZR-29022On geldigheid-van-een-bepaling-over-afsluit-en-bemiddelingskosten-in-een-Riester-ouderdomsvoorzieningscontract~N33495. Houd er rekening mee dat voortdurende aanpassingen van jurisprudentie en wetgeving niet kunnen worden uitgesloten.
Bij vragen over contractbepalingen op het gebied van oudedagsvoorzieningsproducten of bij onduidelijkheden over de geldigheid van afzonderlijke bepalingen staan de Rechtsanwälte van MTR Legal Rechtsanwälte voor persoonlijk advies tot uw beschikking.
