Aanvullende legitieme portie-claim: Gevolgen van schenkingen door de erflater vóór de geboorte
Met zijn uitspraak van 23 mei 2012 (zaaknummer IV ZR 250/11, gepubliceerd op https://urteile.news) heeft het Bundesgerichtshof (BGH) de reikwijdte van het recht op aanvulling van de legitieme portie volgens § 2325 BGB op opmerkelijke wijze verduidelijkt. Centraal stond de vraag of ook schenkingen die de erflater al vóór de geboorte van een later legitiem portie-gerechtigd afstammeling heeft gedaan, bij de berekening van het recht op legitieme portie-aanvulling kunnen worden meegenomen.
Basisprincipes van het recht op aanvulling van de legitieme portie
Het recht op de legitieme portie dient als minimumbelang van naaste familieleden in de nalatenschap. Om te voorkomen dat dit recht wordt omzeild door schenkingen bij leven van de erflater, bepaalt § 2325 BGB het recht op aanvulling van de legitieme portie. Volgens deze bepaling worden schenkingen die binnen bepaalde termijnen zijn verricht, fictief bij de nalatenschap opgeteld. Het economisch doel is om personen met recht op de legitieme portie te beschermen tegen uitholling van hun wettelijk minimumerfdeel.
Juridisch kader voor aanvulling van de legitieme portie bij schenkingen vóór geboorte
Een centraal discussiepunt in verband met het recht op aanvulling van de legitieme portie was tot nu toe of ook schenkingen van de erflater worden meegenomen die zijn gedaan op een moment dat de latere legitieme portie-gerechtigde nog niet geboren was. In de behandelde zaak had de erflater jaren voor de geboorte van een ander kind reeds vermogensbestanddelen aan een van zijn kinderen overgedragen. Na het overlijden van de ouder vorderde het later geboren kind de toevoeging van deze schenkingen vóór de geboorte, in het kader van zijn aanspraken op de legitieme portie.
De uitspraak van het BGH
Het Bundesgerichtshof heeft in zijn uitspraak duidelijk gemaakt: Voor het recht op aanvulling van de legitieme portie is het niet doorslaggevend dat de schenking heeft plaatsgevonden na de geboorte van de afstammeling. Doorslaggevend is de juridische positie van de eiser als legitieme portie-gerechtigde op het moment van het overlijden en de naleving van de wettelijke termijnen, met name de tienjaarstermijn van § 2325 lid 3 BGB. Als aan deze voorwaarden is voldaan, moeten ook schenkingen die al vóór de geboorte van het kind zijn gedaan, bij de aanvulling van de legitieme portie in aanmerking worden genomen.
Systematische plaatsbepaling en praktische gevolgen
Gelijke behandeling van alle legitieme portie-gerechtigden
De uitspraak waarborgt het principe van gelijke behandeling. Het BGH benadrukt dat een teleologische beperking van § 2325 BGB, waarmee schenkingen vóór de geboorte zouden worden uitgesloten, niet is voorzien. Deze uitleg beschermt ook afstammelingen die vanwege hun jongere leeftijd anders benadeeld zouden worden, omdat vermogensverschuivingen die vóór hun geboorte plaatsvonden, anders geen recht op de legitieme portie zouden geven.
Gevolgen voor boedelplanning en opvolgingsstrategie
Voor opvolgingsplanning verhoogt de uitspraak de eisen aan een solide en duurzame aanpak. Vooral bij omvangrijke familievermogens moet er in de toekomst rekening mee worden gehouden dat ook schenkingen aan afstammelingen die bij de schenking nog niet geboren waren, van later belang kunnen zijn. Dit kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de legitieme portie-aandelen van alle betrokkenen en zo leiden tot een feitelijke uitbreiding van het recht op legitieme portie-aanvulling.
Belang voor andere problematieken van het recht op de legitieme portie
De constatering dat het ontstaan van het recht op de legitieme portie op het moment van de schenking geen vereiste is voor een aanvullende legitieme portie-claim, biedt de rechterlijke macht een helder interpretatiekader. Hieruit kunnen toekomstige beslissingen voortvloeien met betrekking tot de verrekenbaarheid van andere vormen van schenkingen, vooral in de context van vaak complexe familieverhoudingen en graduele opeenvolgingen van legitieme portie-aanspraken.
Samenvatting en juridische vooruitblik
De nu door de hoogste rechter bevestigde opname van ook vóór de geboorte gedane schenkingen in het recht op aanvulling van de legitieme portie versterkt het doel van de wetgever om legitieme portie-gerechtigde familieleden volledig te beschermen. Tegelijkertijd worden de eisen aan transparante documentatie en traceerbaarheid van vermogensbeslissingen bij leven verder verhoogd. Met name bij boedelplanning met internationale dimensies en complexe vermogensstructuren wordt een zorgvuldige juridische toetsing van elk individueel geval aanbevolen.
Voor verdere informatie en bij individuele juridische vragen over legitieme portie-rechten en daaraan gerelateerde aanvullende aanspraken staan de advocaten van MTR Legal Rechtsanwalt landelijk en internationaal ter beschikking.
