Insolventierechtelijke betwisting van betalingen op geldopgaven in het kader van geseponeerde strafzaken
Recente uitspraken van de hogere regionale rechtbanken onderstrepen het belang van insolventierechtelijke kaders bij betalingen die worden verricht in het kader van een seponering van een opsporingsprocedure tegen geldopgave. Met het vonnis van 4 december 2023 (Zaaknr.: 4 U 137/23) heeft het Oberlandesgericht Frankfurt am Main duidelijk gemaakt dat ook dergelijke betalingen door de insolventiecurator kunnen worden aangevochten, indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan. In de praktijk raakt deze uitspraak niet alleen het strafrecht, maar heeft zij aanzienlijke gevolgen voor het gehele insolventie- en vennootschapsrecht – evenals voor de betrokken organisaties.
Insolventierechtelijke achtergrond en kern van het geschilpunt
De seponering van een strafrechtelijk opsporingsonderzoek tegen een geldopgave volgens § 153a StPO behoort tot het vaste instrumentarium van de opsporingsautoriteiten. In het kader van een dergelijke seponering verbindt de verdachte zich in veel gevallen tot het betalen van een bepaald bedrag ten gunste van een goed doel of de staatskas. Tot nu toe waren dergelijke betalingen vaak onderwerp van insolventierechtelijke discussies, vooral met het oog op hun betwistbaarheid ten gunste van de boedel na opening van een insolventieprocedure.
In het onderhavige geval deed een onderneming, die zich in een opsporingsprocedure bevond, de gevraagde betaling kort voor het indienen van het verzoek tot opening van de insolventieprocedure. Nadat een insolventiecurator was benoemd, betwistte deze de betaling en vorderde de teruggave van het bedrag onder verwijzing naar de beginselen van de insolventiebetwisting.
Inhoud en reikwijdte van de beslissing van het OLG Frankfurt
Het OLG Frankfurt heeft met zijn uitspraak bevestigd dat betalingen, die in het kader van een procedure-seponering tegen geldopgave zijn gedaan, in beginsel betwistbaar zijn. De rechtbank baseerde zich daarbij hoofdzakelijk op de bepalingen van §§ 129 e.v. InsO. In het bijzonder werd de betaling gekwalificeerd als een rechtshandeling die de gezamenlijke schuldeisers benadeelt, omdat anders een deel van het vennootschapsvermogen definitief aan de boedel zou worden onttrokken. Het feit dat een geldopgave in verband staat met een strafzaak en op overheidsbevel berust, ontslaat volgens het OLG Frankfurt niet van insolventierechtelijke toetsing.
In haar motivering benadrukte de rechtbank dat de doelstelling van de insolventiewet – gelijke behandeling van schuldeisers en het voorkomen van eenzijdige vermogensverschuivingen – ook in gevallen van seponering van de opsporingsprocedure in acht moet worden genomen. De geldopgave maakt weliswaar deel uit van een procedurele afdoening, maar leidt toch tot een vermogensverschuiving die in individuele gevallen de verhaalsmogelijkheden van andere schuldeisers verkleint.
Praktische gevolgen en bijzondere knelpunten
De uitspraak brengt aanzienlijke onzekerheden mee voor organisaties die regelmatig ontvangers zijn van betalingen in het kader van geldopgaven. Goede doelen, stichtingen of andere instellingen zijn nu verplicht kritisch te kijken naar giften die zij hebben ontvangen uit mogelijk insolvabele situaties in het licht van het betwistingsrecht. Aangezien de verjaringstermijnen voor betwisting deels meerdere jaren kunnen bedragen, kan de rechtszekerheid rondom betalingsstromen aan deze ontvangers niet zonder meer worden gewaarborgd.
Er doen zich ook gevolgen voor aan de zijde van de betalende ondernemingen en hun organen. Worden geldopgaven gedaan kort voor dreigende betalingsonmacht of reeds in een stadium van overmatige schuldenlast, bestaat er een aanzienlijk risico dat deze betalingen terugbetaald moeten worden. Doorslaggevend hierbij is met name het moment waarop de objectieve insolventietoestand aanwezig was en of de betaling op betwistbare wijze is gedaan.
Plaatsbepaling van de uitspraak in de insolventierechtelijke context
Het vonnis is in overeenstemming met het in de Insolventiewet gecodificeerde uitgangspunt dat alle schuldeisers gelijk moeten worden behandeld en dat bevoorrechte individuele giften – ongeacht hun doel – in beginsel via betwisting kunnen worden teruggevorderd. In combinatie met § 134 InsO kan het doen van een geldopgave als kosteloze handeling worden aangemerkt, voor zover daar geen gelijkwaardige tegenprestatie tegenover staat. Buiten de loutere betalingsstromen moet tevens in aanmerking worden genomen dat insolventierechtelijke vraagstukken regelmatig departement-overschrijdende relevantie hebben – bijvoorbeeld bij fiscale gevolgen of mogelijke aansprakelijkheidsrisico’s op bestuursniveau.
Vooruitblik en handelingsmogelijkheden voor partijen
De actuele uitspraak opent extra discussies over de vormgeving van toekomstige procedure-afdoeningen tegen geldopgave. Met name zal het bewijs van goede trouw aan de kant van de ontvanger een belangrijke rol spelen om betwistingsclaims af te weren. Ook is het onzeker of, en in hoeverre, de rechtspraak in de toekomst gebruik zal maken van § 851 lid 1 ZPO of vergelijkbare bepalingen om bepaalde giften sterker te privilegiëren of te reguleren. Gezien de aanhoudende behoefte aan verduidelijking in individuele kwesties is het verdere verloop met aandacht te volgen.
Opmerking over de rechtspositie
Tot slot wordt gewezen op het bij lopende procedures geldende vermoeden van onschuld. In het beschreven geval gaat het om een rechterlijke beslissing in een individueel geval, waarvan de bindendheid zich beperkt tot de specifieke feiten. Het vonnis van het OLG Frankfurt is na te lezen onder het zaaknummer 4 U 137/23. (Bron: https://urteile.news/OLG-Frankfurt-am-Main4-U-13723Zahlung-auf-Geldauflage-zur-Einstellung-eines-Strafverfahrens-kann-insolvenzrechtlich-angefochten-werden~N34719.)
Individuele juridische beoordelingen vereisen altijd de inachtneming van specifieke omstandigheden. Bij vragen over de insolventierechtelijke behandeling van seponeringen tegen geldopgave of aanverwante onderwerpen kunnen de contactpersonen bij MTR Legal Rechtsanwalt op basis van hun uitgebreide ervaring in het nationale en internationale ondernemingsrecht nadere informatie verschaffen.
