Ongeldigheid van een huwelijk via videoconferentie in de VS: Beschikking van het Bundesgerichtshof
De wereldwijde digitalisering heeft de afgelopen jaren de manier veranderd waarop internationale huwelijks- en familierechtelijke kwesties worden afgehandeld. Vooral het gebruik van moderne communicatiemiddelen, zoals videotelefonie, heeft in een steeds meer verbonden wereld ook op het gebied van het grensoverschrijdende huwelijksrecht tot nieuwe vraagstukken geleid. De Bundesgerichtshof (beschikking van 28 november 2024, zaaknummer XII ZB 244/22) heeft in deze context beslist dat een volgens Amerikaans recht voltrokken huwelijk, waarbij één van de betrokkenen vanuit Duitsland via videoconferentie deelneemt, niet wordt erkend naar Duits recht.
Uitgangssituatie: Huwelijken op afstand en nieuwe uitdagingen
Internationale huwelijken: beginselen en erkenning
Met de toenemende internationale mobiliteit komt het steeds vaker voor dat huwelijken grensoverschrijdend worden voltrokken. Het Duitse internationaal privaatrecht (IPR) regelt in deze gevallen zowel de materiële voorwaarden (bijv. huwelijkstoestemming, huwelijksbeletselen) als de vormvereisten van het huwelijk aan de hand van de conflictregels, in het bijzonder art. 13 EGBGB. Een in het buitenland gesloten huwelijk wordt aldus in beginsel ook in Duitsland erkend als voldaan is aan de vormvereisten die in het land van het huwelijk gelden en de minimale eisen van het Duitse recht hieraan niet in de weg staan.
Digitalisering en formaliteiten bij het huwelijk
De voortschrijdende digitalisering, vooral sinds de Covid-19-pandemie, heeft geleid tot een toename van virtuele huwelijken. In sommige Amerikaanse staten maken wetten het mogelijk om het huwelijk te sluiten met behulp van videoconferentietechnologie, zelfs als één van de betrokkenen zich in het buitenland bevindt. Voor veel stellen lijkt dit aantrekkelijk – vooral bij reisbeperkingen of grote geografische afstanden.
Juridische achtergrond: Belangrijke vorm- en erkenningsvereisten
Vorm van het huwelijk naar Duits recht
Het Duitse recht stelt strikte vormvereisten aan het huwelijk (zie § 1310 BGB). Voor een rechtsgeldig huwelijk is de gelijktijdige en persoonlijke aanwezigheid van beide huwelijkssluitenden voor de ambtenaar van de burgerlijke stand vereist. De gelijktijdige aanwezigheid dient niet alleen ter formele controle, maar vervult essentiële beschermende en verduidelijkende functies doordat de ondubbelzinnige huwelijkswil en de identiteit van de betrokkenen wordt gewaarborgd.
Conflictenrechtelijke relevantie
Volgens art. 13 lid 3 EGBGB wordt de vorm van het huwelijk, tenzij anders bepaald, gereguleerd door het recht van de plaats waar het huwelijk wordt voltrokken. In de kern betekent dit: wordt het huwelijk in het buitenland volgens het daar geldende recht gesloten, is dit in beginsel ook in Duitsland te erkennen – echter alleen als de fundamentele beginselen van het Duitse recht, in het bijzonder die van de openbare orde (ordre public), niet worden geschonden.
De casus: Huwelijk van een in Duitsland woonachtige via videoconferentie
Feiten en onderliggende omstandigheden
In het onderhavige geval was het voornemen van een in Duitsland woonachtige persoon om vanuit Duitsland, via een videoconferentie voor een ambtenaar van de burgerlijke stand in de VS, een huwelijk aan te gaan met een in de Verenigde Staten wonende persoon. Nadat het huwelijk volgens de in de betreffende Amerikaanse staat geldende regels was voltrokken en daar ook werd geregistreerd, rees de vraag of deze verbintenis naar Duits recht als geldig huwelijk kon worden erkend.
Beslissing van het Bundesgerichtshof
De Bundesgerichtshof stelde duidelijk vast dat een dergelijk, vanuit Duitsland via videoconferentie voltrokken huwelijk niet voldoet aan de vereiste vormvoorschriften. Dit leidde er in het resultaat toe dat het huwelijk in de Duitse rechtsorde ongeldig is.
Motivering van de beschikking: Onmiddellijkheidsbeginsel en beschermingsmechanismen
Ontbreken van gelijktijdige aanwezigheid
Centraal bij het besluit van de BGH stond het principe dat de gelijktijdige fysieke aanwezigheid van de huwelijkssluitenden voor de huwelijksambtenaar onontbeerlijk is. Deelname via videoconferentie voldoet niet aan dit vereiste, ook al staat het recht van de huwelijksstaat dit wellicht toe. In het Duitse recht wordt de onmiddellijke aanwezigheid als basisvoorwaarde voor het huwelijk beschouwd om de persoonlijke en onbeïnvloede verklaring van de huwelijkswil te verzekeren en een duidelijke identificatie van de betrokkenen te kunnen waarborgen.
Bescherming van de openbare orde
De weigering van erkenning is niet alleen formeel gebaseerd op het ontbreken van fysieke aanwezigheid, maar is nauw verbonden met de bescherming van de openbare orde (ordre public). Een huwelijk waarbij een van de huwelijkssluitenden slechts via technische middelen en niet fysiek betrokken is, wordt naar Duits rechtsbegrip niet als voldoende beschermd en rechtsstatelijk controleerbaar beschouwd.
Internationale gevolgen en praktische consequenties
Divergenties in de rechtsstelsels
De beslissing van het Bundesgerichtshof maakt duidelijk dat ondanks bestaande liberaliseringen in sommige landen en digitalisering traditionele formele vereisten nog steeds aanzienlijke gevolgen hebben voor de internationale erkenning van rechtshandelingen zoals het huwelijk. Wie een huwelijk grensoverschrijdend sluit, moet er rekening mee houden dat de erkenning in het thuisland aan aanvullende voorwaarden verbonden kan zijn.
Toegenomen rechtsonzekerheid en potentiële vervolgvraagstukken
De beslissing heeft verstrekkende gevolgen voor betrokkenen: een naar Amerikaans recht als geldig erkend huwelijk kan met name op het gebied van erfrecht, verblijfsrecht, belastingrecht of alimentatierecht in Duitsland geen enkele juridische werking hebben. Dit kan tot aanzienlijke onzekerheden leiden, vooral als er gezamenlijke kinderen zijn of vermogensrechtelijke geschillen dreigen.
Samenvatting en vooruitblik
De beschikking van de BGH maakt duidelijk dat huwelijken waarbij een in Duitsland woonachtige persoon slechts via videotelefonie in het buitenland deelneemt, volgens het geldende Duitse recht niet worden erkend. Juist in een tijd van toenemende digitalisering blijkt daarmee de noodzaak om naast de technische mogelijkheden ook het juridische kader, zowel nationaal als internationaal, grondig te toetsen. De complexiteit van de conflictregels en de verschillen in materiële en formele huwelijksvoorschriften doen verwachten dat de praktische en juridische discussie over digitale huwelijksvormen in de toekomst verder zal intensiveren.
Voor bedrijven, investeerders en vermogende particulieren die internationaal actief zijn of een grensoverschrijdend huwelijk plannen, ontstaat hierdoor een aanzienlijke behoefte aan advies – vooral om potentiële juridische nadelen te voorkomen. Het team van MTR Legal Rechtsanwalt staat bij juridische vragen rondom de erkenning van buitenlandse huwelijken alsmede bij aanverwante juridische kwesties graag ter beschikking.
Bron: BGH, Beschluss vom 28.11.2024 – XII ZB 244/22, veröffentlicht auf urteile.news
