Algehele beoordeling bij herroeping van een schenking wegens grove ondankbaarheid
In het kader van schenkingen spelen motieven, persoonlijke relaties en het vertrouwen tussen de betrokken partijen een centrale rol. Niet zelden ontstaan er echter achteraf spanningen, waardoor de schenker zich van zijn belofte wil losmaken. Een belangrijke grond hiervoor is de zogenaamde herroeping wegens grove ondankbaarheid volgens § 530 BGB. In het bijzonder benadrukte het Bundesgerichtshof (BGH) in zijn uitspraak van 27 november 2012 (Az.: X ZR 80/11) hoe doorslaggevend de allesomvattende beoordeling van alle omstandigheden is voor de waardering van een herroeping.
Betekenis van de schenking in het civiel recht
In het burgerlijk recht kenmerkt de schenking zich door het kosteloze karakter en het daarmee samenhangende vertrouwen van de schenker. De wet maakt echter terugvordering mogelijk als de begiftigde een ernstige misstap begaat, de zogenaamde grove ondankbaarheid tegenover de schenker. De wetgever heeft deze term bewust open gelaten om per geval een passende beoordeling mogelijk te maken. In de praktijk levert dit vaak uitdagingen op bij het afbakenen of er daadwerkelijk sprake is van ondankbaarheid. Een loutere onvriendelijkheid of dagelijkse conflicten zijn niet voldoende, er moet sprake zijn van een ernstige verwonding.
Grove ondankbaarheid als voorwaarde voor herroeping
Juridische kenmerken van grove ondankbaarheid
Volgens § 530 lid 1 BGB is er sprake van grove ondankbaarheid wanneer de begiftigde zich door een ernstige misstap ten opzichte van de schenker als onwaardig aan de schenking betoont, bijvoorbeeld door een strafbaar feit of blijvende schade. Om een herroeping juridisch te rechtvaardigen, moet deze misstap zo ernstig zijn dat het uit het oogpunt van de schenker onaanvaardbaar is om aan de schenking vast te houden.
Vereiste algehele afweging volgens BGH
De BGH heeft in de bovengenoemde uitspraak duidelijk gemaakt dat bij de beoordeling van grove ondankbaarheid niet uitsluitend het gedrag na de schenking in aanmerking mag worden genomen. In plaats daarvan moet een algehele beoordeling van alle relevante omstandigheden worden gemaakt. Dit omvat zowel de motieven en bedoelingen die de schenker tot de schenking hebben bewogen, alsook de ontwikkeling van de persoonlijke relatie tussen de partijen voor en na de schenking en het gedrag van beide zijden. Van bijzonder belang is dat ook de voorgeschiedenis en eventuele provocaties of voorgaande schade door de schenker kunnen worden meegenomen; herroeping mag alleen plaatsvinden als het totaalbeeld het gedrag van de begiftigde als grove ondankbaarheid doet voorkomen. Op deze manier beschermt de BGH tegen overhaaste terugvorderingen, maar zorgt er eveneens voor dat ernstige vertrouwensbreuken consequenties kunnen hebben.
Praktische implicaties van het oordeel
Relevante factoren bij de beoordeling van het individuele geval
Voor de juridische beoordeling is beslissend dat de rechter een uitgebreide en gedifferentieerde toetsing uitvoert. Daarbij moet onder andere rekening worden gehouden met:
- De aard en ernst van het verweten gedrag
- Het verband tussen het gedrag en de schenking
- De relatie tussen de partijen vóór de schenking, in het bijzonder motieven en verwachtingen
- Wederzijdse misstappen of voorgaande schade
- Ontwikkelingen en mogelijke veranderingen in de relatie
Deze algehele beoordeling voorkomt enerzijds misbruik van het herroepingsrecht en draagt er anderzijds aan bij dat het instrument van herroeping niet wordt uitgehold.
Betekenis voor mogelijk betrokkenen
Personen die geconfronteerd worden met een dreigende terugvordering van een schenking, moeten beseffen dat het concrete individuele geval doorslaggevend is. Er kunnen geen algemene regels worden aangenomen en een herroeping kan niet enkel worden gebaseerd op familieconflicten of alledaagse ruzies. Ook schenkers moeten zich er dus van bewust zijn dat hun gedrag, met name voorafgaand aan de schenking, meeweegt in de beoordeling.
Conclusie
De beslissing van het BGH onderstreept de complexiteit van de juridische erkenning van de herroeping van een schenking wegens grove ondankbaarheid en benadrukt de noodzaak van een grondige beoordeling per geval. Op deze wijze worden de gerechtvaardigde belangen van beide partijen beschermd.
Voor ondernemingen, investeerders en vermogende particulieren die worden geconfronteerd met vragen rond schenkingen, terugvorderingsmogelijkheden of andere vermogensoverdrachten, is een individuele en deskundige begeleiding aan te raden. Voor de juridische beoordeling en opheldering van detailvragen op het gebied van schenking en herroeping staan de Rechtsanwalt van MTR Legal landelijk en internationaal ter beschikking.
(BGH, Urteil vom 27.11.2012, Az.: X ZR 80/11, Quelle: urteile.news)
