Uitkeringen bij overlijden uit levensverzekeringen: Herroeping door erfgenamen voorkomt beoogde schenking
De rechtbank Frankenthal (Az.: 8 O 282/21, uitspraak d.d. 14.11.2022) heeft zich onlangs gebogen over de juridische kaders die in acht moeten worden genomen bij een poging tot schenking van een overlijdensuitkering uit een levensverzekering. De zaak toont aan hoe complex en veelzijdig de toewijzing van aanspraken uit levensverzekeringsovereenkomsten bij een erfenis kan zijn.
Feiten en onderwerp van de vordering
In de behandelde zaak had een overleden verzekeringnemer enkele dagen voor haar overlijden met een brief aan de levensverzekeraar geprobeerd de uitkeringsaanspraken uit haar bestaande verzekering over te dragen ten gunste van een bekende. De erfgenamen van de overledene verzetten zich na het intreden van de erfenis tegen deze beschikking. Zij verklaarden achteraf een herroeping en eisten de uitbetaling van het verzekerde bedrag aan de nalatenschap.
Juridische aard van het recht op uitkering en overdracht van de verzekeringsprestatie
Recht op uitkering in de levensverzekeringsovereenkomst
De aanwijzing van een begunstigde in de verzekeringspolis voor het overlijden heeft zeer verschillende gevolgen op vermogensrechtelijk gebied: Een onherroepelijk aangewezen begunstigde verkrijgt bij intreden van het verzekerde voorval een eigen recht op de uitkering; een herroepelijk uitkeringsrecht kan echter tijdens het leven van de verzekerde persoon worden gewijzigd of ingetrokken.
In deze zaak was het uitkeringsrecht voor het overlijden weliswaar bepaald, maar als herroepelijk vormgegeven. De erflater had echter voor haar ziekte nog geen overdracht van de aanspraken rechtsgeldig uitgevoerd, maar dit pas kort voor haar dood met een nieuw document proberen te bewerkstelligen.
Schenking onder levenden – vormvoorschriften en aanvaarding
Een schenking onder levenden vereist volgens § 518 lid 1 BGB in principe een notariële akte of – indien deze ontbreekt – feitelijke uitvoering (de zogenaamde handgift). De overledene had evenwel geen notariële akte laten opmaken. Volgens de rechtbank vormde de poging om het uitkeringsrecht ten gunste van de begunstigde persoon te wijzigen, geen geldige schenking indien de prestatie niet vooraf aan deze persoon was uitbetaald. Het schenkingscontract bleef daarmee voorwaardelijk ongeldig.
Belang van het herroepingsrecht van erfgenamen
Na het overlijden van de verzekeringnemer konden de erfgenamen als rechtsopvolgers de bedoelde schenking herroepen. De rechtbank benadrukte dat een schenkingspoging waarbij de beloofde uitkering nog niet is uitgevoerd en het contract niet volgens de vereiste vorm is opgesteld, door de herroeping van de erfgenamen ongeldig wordt. De erfgenamen maakten bezwaar tegen het verzoek van de voorziene ontvanger – met als gevolg dat de uitkering in de nalatenschap viel en niet aan de begunstigde persoon kon worden uitgekeerd.
Civielrechtelijke kwalificatie en afbakening
Verschil tussen uitkeringsrecht en overdracht van vorderingen
Het vonnis benadrukt vooral het onderscheid tussen een contractueel uitkeringsrecht en een overdracht van het uitkeringsrecht. Een wijziging van het uitkeringsrecht is uitsluitend toegestaan volgens de bepalingen van de verzekeringsovereenkomst, terwijl een overdracht van de aanspraken, bijvoorbeeld via cessie of schenking, afzonderlijke civielrechtelijke vereisten kent.
Belang voor nalatenschapsplanning en contractopstelling
Juist op het gebied van nalatenschapsplanning is het vonnis van groot belang: Het maakt duidelijk hoe belangrijk het is om uitkeringsrechten zorgvuldig en tijdig vorm te geven en de formele eisen bij de overdracht van aanspraken op levensverzekeringsuitkeringen na te leven, om latere geschillen – vooral met concurrerende erfgenamen – te minimaliseren.
Gevolgen voor de praktijk
Het vonnis van de rechtbank Frankenthal schept duidelijkheid over de rechten en plichten van erfgenamen, begunstigden en verzekeringnemers. Het toont aan dat na het overlijden aangebrachte wijzigingen of overdrachten van overlijdensuitkeringen uit een levensverzekering onderworpen zijn aan strikte civielrechtelijke bepalingen en dat met name schenkingspogingen die niet aan de vormvereisten voldoen door de erfgenamen kunnen worden herroepen. Verzekeringnemers dienen daarom reeds bij leven bijzondere aandacht te besteden aan een duidelijke en juridisch zekere regeling van de begunstigingsrechten.
Opmerking over de lopende procedure en verdere ontwikkeling
Het betreft een vonnis in eerste aanleg. De definitieve rechtspositie kan desgewenst door een hoger beroep of een arrest van een hogere rechter nog wijzigen. De uitspraak moet met name worden geïnterpreteerd in het licht van de jurisprudentie van het Bundesgerichtshof.
Bronvermelding
Vonnis van de rechtbank Frankenthal (8 O 282/21) van 14.11.2022, onder meer bericht op: https://urteile.news/LG-Frankenthal-Pfalz__Verschenken-von-Todesfall-Leistung-aus-Lebensversicherung-scheitert-am-Widerruf-der-Erben~N32412.
Mocht u vragen hebben over de vormgeving van begunstigingsrechten in levensverzekeringen, nalatenschapsplanning of over de handhaving en afweer van aanspraken in verband met verzekeringsrechtelijke uitkeringen en schenkingsconstructies, dan staan de advocaten bij MTR Legal met ruime ervaring en een internationale visie tot uw beschikking.
