Fundamentele indeling: Gelijkheidsbeginsel en de positie van de bestuurder in de GmbH
De vraag naar bescherming tegen discriminatie in het kader van bestuurdersarbeidsovereenkomsten bij een GmbH is al jaren onderwerp van juridische discussie en was tot de uitspraak van het Bundesgerichtshof (BGH, arrest van 23 april 2012 – II ZR 163/10) niet definitief opgehelderd. Terwijl de bescherming tegen discriminatie inmiddels stevig is verankerd in het arbeidsrecht, was het onduidelijk of ook bestuursleden zoals de bestuurder onder de beschermingsmechanismen van de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AGG) vallen. De uitspraak van de BGH heeft hierin essentiële duidelijkheid gebracht en is zowel voor de praktijk als voor de vormgeving van bestuurscontracten van groot belang.
Toepassingsbereik van de AGG en bijzonderheden bij bestuursleden
De AGG dient volgens § 1 AGG ter voorkoming en opheffing van nadelen wegens onder andere ras, etnische afkomst, geslacht, religie, levensovertuiging, handicap, leeftijd of seksuele identiteit, in het bijzonder in het beroepsleven. De toepassing van de AGG op klassieke arbeidsovereenkomsten is onomstreden, maar de inbedding van bestuursleden – en daarmee in het bijzonder van de bestuurders van een GmbH – was tot nu toe juridisch omstreden.
De bijzonderheid vloeit voort uit het feit dat bestuurders van de GmbH geen werknemers in de eigenlijke zin zijn. Zij vervullen juist een dubbele rol: Enerzijds zijn zij als vertegenwoordigers van de aandeelhouders een orgaan van de vennootschap en beschikken zij over uitgebreide beslissingsbevoegdheden, anderzijds zijn zij binnen hun arbeidsovereenkomst ook onderworpen aan soortgelijke beschermingsbehoeften als werknemers – bijvoorbeeld met betrekking tot discriminatieverboden.
Uitspraak van de BGH: Bestuurder krijgt bescherming tegen leeftijdsdiscriminatie volgens de AGG
Met zijn baanbrekende uitspraak van 23 april 2012 heeft het Bundesgerichtshof bevestigd dat ook bestuurders van een GmbH zich kunnen beroepen op de bescherming van de AGG, wanneer zij binnen hun dienstverband vanwege hun leeftijd worden benadeeld. Dit vormt een belangrijke koerswijziging voor de omgang met ontslagen, contractverlengingen en nieuwe vacatures voor de positie van bestuurder.
Juridische motivering van het Hof
De BGH baseert zijn besluit met name op het Unierecht: De onderliggende EU-richtlijn 2000/78/EG voorziet in principe in een alomvattende bescherming tegen discriminatie in het kader van werkgelegenheid, die niet beperkt is tot klassieke arbeidsverhoudingen. Het nationale recht – in de vorm van de AGG – dient in overeenstemming met het Unierecht te worden uitgelegd. Ook de AGG zelf ziet volgens § 6 lid 3 AGG uitdrukkelijk de toepasbaarheid op bestuursleden voor. Daarmee is naar het oordeel van het Hof het beschermingsbereik van de wet geopend voor bestuurders, voor zover het nadeel verband houdt met het functioneren als bestuurslid en daarmee met het aangaan, uitvoeren of beëindigen van de arbeidsovereenkomst.
Gevolgen voor de praktijk
Voor de vennootschapsrechtelijke praktijk betekent deze jurisprudentie dat zowel alle besluiten van aandeelhouders als contractuele regelingen met betrekking tot de benoeming, het ontslag en de niet-verlenging van bestuurderscontracten op hun verenigbaarheid met de AGG moeten worden getoetst. Leeftijdsgebonden selectie of beëindiging van contracten moet kritisch worden beoordeeld, vooral wanneer er objectief aanwijzingen voor leeftijdsdiscriminatie zijn. Anders kan het betrokken bestuurslid aanspraak maken op schadevergoeding, compensatie of zelfs voortzetting van het dienstverband.
Genuanceerde beschouwing: Grenzen en reikwijdte van de discriminatiebescherming
Hoewel de BGH stelt dat ook bestuurders in beginsel onder het toepassingsbereik van de AGG vallen, bestaan er bij de concrete juridische toepassing grenzen en afwegingscriteria.
Contractsvorming en legitimatie van differentiatie
Ongelijke behandeling wegens leeftijd is niet in alle gevallen ontoelaatbaar. § 10, eerste zin, AGG biedt de mogelijkheid om verschillende behandelingen op grond van leeftijd te rechtvaardigen wanneer deze objectief en passend zijn, en door een legitiem doel gerechtvaardigd worden. Dit betekent voor de benoeming van bestuursleden dat leeftijdsafhankelijke selectie in uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld ter waarborging van een bepaald ervaringsniveau of aanpassing aan vennootschapsrechtelijke vereisten, nog steeds geoorloofd kan zijn – maar de eisen aan rechtvaardiging moeten bijzonder streng in acht worden genomen.
Koppeling aan het algemene vennootschapsrecht
De bescherming tegen discriminatie volgens de AGG werkt echter niet direct door op het vennootschapsrecht: Het bestuurslidmaatschap zelf is onderworpen aan de vennootschapsrechtelijke beginselen, in het bijzonder de mogelijkheid van te allen tijde intrekking van de benoeming. Toch mogen maatregelen van de aandeelhoudersvergadering niet in strijd zijn met het discriminatieverbod uit de AGG, hetgeen ook op statutaire bepalingen of binnen het kader van corporate governance-regels in acht moet worden genomen.
Betekenis voor ondernemingen en bestuursleden – Vooruitblik
De verduidelijking door het Bundesgerichtshof geeft het gelijkheidsbeginsel in de interne verhoudingen binnen de GmbH een nieuwe dimensie. Met name voor internationaal opererende bedrijfsgroepen en bij complexere holdingstructuren is het noodzakelijk om bestuurderscontracten en benoemingsbeslissingen in overeenstemming te brengen met de vereisten van de AGG en de daarover gewezen rechtspraak. Dit geldt eveneens met het oog op aansprakelijkheidsrisico’s voor bestuurders en aandeelhouders, alsook de daaruit voortvloeiende compliance-verplichtingen.
Om die reden is het raadzaam om de herziening of aanpassing van contracten en vennootschapsrechtelijke documenten in het licht van de actuele jurisprudentie te analyseren en te toetsen op aanpassingsbehoefte. Ondernemingen, investeerders en leidinggevende organen bevinden zich bij de implementatie in een spanningsveld tussen het nastreven van ondernemingsbelangen en het vermijden van discriminerende omstandigheden.
Indien er vragen rijzen over mogelijke discriminatiegevallen in verband met de benoeming of het ontslag van bestuurders, kan het voor bedrijven en bestuursleden voordelig zijn om de actuele rechtspositie nader te beoordelen. De Rechtsanwälte van MTR Legal staan ter beschikking voor een grondige beoordeling en bespreking van specifieke individuele gevallen.
