Achtergrond bij de beslissing van het Bundesgerichtshof
Met het besluit van 12 april 2023 (zaaknr.: V ZB 64/21) heeft de Bundesgerichtshof (BGH) de vraag behandeld onder welke voorwaarden een insolventiecurator bevoegd is om een in het kadaster ingeschreven woonrecht van de insolventieschuldige op zijn eigen perceel te laten doorhalen. Dit oordeel heeft consequenties voor het insolventierechtelijk beheer en de benutting van percelen die zijn belast met een woonrecht van de schuldenaar.
Probleemstelling: Woonrecht als insolventieveilig recht?
Overzicht van woonrechten
Het woonrecht volgens § 1093 BGB verleent een bepaalde persoon het recht om een gebouw of een gedeelte daarvan te bewonen. Het betreft doorgaans een strikt persoonlijk gebruiksrecht dat niet overdraagbaar of erfbaar is. In de praktijk worden dergelijke rechten vaak toegepast bij overdracht van onroerend goed om de vorige eigenaar of derden een blijvend woonrecht te verzekeren.
Insolventierechtelijke classificatie
Wordt op het vermogen van de rechthebbende het faillissement geopend, dan rijst de vraag hoe het in het kadaster verzekerde woonrecht het insolventievermogen beïnvloedt. Daarbij moet worden onderscheiden of het woonrecht ten gunste van de schuldenaar of van derden bestaat en welke handelingsopties de curator ter beschikking staan om de verhandelbaarheid van het perceel te waarborgen.
Bevoegdheden van de curator
§ 80 InsO: Vermogensbeheersbevoegdheden
Volgens § 80 lid 1 InsO gaat met de opening van de insolventieprocedure het recht tot beheer en beschikking over het tot de insolventiemassa behorende vermogen over op de curator. De insolventiecurator dient het vermogen zo goed mogelijk te gelde te maken ten gunste van de schuldeisers.
Het woonrecht van de schuldenaar als hinderpaal voor de uitwinning
Een in het kadaster ingeschreven woonrecht kan de verkoop van het perceel in de weg staan, omdat het een aanzienlijk waardeverminderende invloed kan hebben op de verkoopopbrengst. Tegen deze achtergrond rijst de vraag in hoeverre het woonrecht van de schuldenaar zelf kan worden ‘meegenomen’ of verwijderd.
Het centrale probleem: Verwijdering van een eigen recht door de insolventiecurator
De BGH diende te beslissen of de insolventiecurator bevoegd is om de verwijdering van een woonrecht van de schuldenaar op zijn eigen perceel te bewerkstelligen. Dit betreft gevallen waarin de schuldenaar voor het faillissement een dergelijk recht ten gunste van zichzelf heeft gevestigd.
Beslissingsgronden van de Bundesgerichtshof
Toekenning van het woonrecht aan de faillissementsmassa
De BGH verduidelijkte dat het woonrecht van de schuldenaar op zijn eigen perceel als een aan de massa toebehorend recht moet worden beschouwd. Volgens § 80 InsO komt aan de curator de beheer- en beschikkingsbevoegdheid toe – dus ook de bevoegdheid om het woonrecht op te heffen of te laten verwijderen. De benutting van het perceel kan hierdoor worden vergemakkelijkt.
Kadastrale bijzonderheden
Voor het doorhalen van een woonrecht is in principe de toestemming van de rechthebbende vereist. Aangezien echter de insolventiecurator vanaf het begin van de procedure in de plaats treedt van de schuldenaar, kan deze nu de toestemming voor de verwijdering geven. Dit geldt in elk geval wanneer het woonrecht subjectief niet afhankelijk is van verdere rechten van derden of anderszins is beperkt.
Bescherming van de belangen van schuldeisers
De beslissing van de BGH houdt rekening met het beschermingsdoel van de insolventieprocedure: maximalisatie van de insolventiemassa en een gelijke voldoening van de schuldeisers. Een aan de persoon van de schuldenaar verbonden woonrecht, dat uitsluitend ten gunste van deze geldt, kan een optimale benutting belemmeren en mag worden verwijderd om de belangen van de schuldeisers te waarborgen.
Praktisch belang van de beslissing
Belang voor de uitwinning van onroerend goed bij insolventieprocedures
De BGH-beslissing schept duidelijkheid voor curatoren, kopers en schuldeisers dat een insolvengerelateerd woonrecht van de schuldenaar op zijn eigen perceel de vrije beschikking niet in de weg staat. Vastgoed kan daardoor zonder lasten worden verkocht, wat vaak tot een aanzienlijke waardevermeerdering kan leiden. Dit is relevant zowel bij de waardering van zekerheden als binnen het insolventieplan.
Afbakening ten opzichte van woonrechten van derden
Er moet een onderscheid worden gemaakt wanneer het woonrecht niet aan de schuldenaar, maar aan een andere persoon – bijvoorbeeld echtgenoten of familieleden – is verleend. In dergelijke gevallen kan een doorhaling doorgaans niet door de curator alleen tot stand worden gebracht, omdat de rechten van derden beschermd zijn en niet tot het faillissementsvermogen behoren.
Kadasterprocedure na gereedheid tot doorhaling
Voor het kadasterkantoor vloeit uit de BGH-beslissing een duidelijke lijn voort: Indien een verzoek tot doorhaling van de curator voor het woonrecht van de schuldenaar wordt ingediend en aan de overige vereisten is voldaan, kan de verwijdering worden ingeschreven.
Vooruitblik en openstaande vragen
Het BGH-besluit versterkt de positie van de insolventiecurator met betrekking tot het tot de massa behorende vermogen en bevestigt uitdrukkelijk de bevoegdheid tot doorhaling van strikt persoonlijke woonrechten van de schuldenaar op diens eigen onroerend goed. Ongeopend blijft echter in hoeverre contractuele bijzonderheden of latere afspraken in aanmerking moeten worden genomen, bijvoorbeeld wanneer het woonrecht als zekerheid is gevestigd of er complexe verhoudingen bestaan.
Conclusie
Het besluit van de Bundesgerichtshof van 12 april 2023 is van groot belang voor de praktijk van insolventiebeheer en de uitwinning van vastgoed. Het maakt een efficiëntere vermogensgeneratie mogelijk doordat nutteloze lasten in geval van insolventie kunnen worden verwijderd. Bij specifieke juridische vragen met betrekking tot woonrechten in insolventiecontext is het raadzaam naar de individuele situatie te kijken.
Voor vragen over het opstellen, beheren of uitwinnen van onroerend goed in geval van insolventie, staan de ervaren Rechtsanwalt van MTR Legal nationaal en internationaal tot uw beschikking.
