Achtergrond van het arrest van het OLG Frankfurt am Main
Het Oberlandesgericht (OLG) Frankfurt am Main heeft met uitspraak van 29 mei 2024 (zaaknr.: 17 U 188/23) het belang van het stilzwijgen van een bouwspaarder bij contractwijzigingen nader belicht. De kernvraag van de beslissing was onder welke omstandigheden een aanbod tot wijziging van een bestaande bouwspaarovereenkomst door louter passiviteit van de bouwspaarder als instemming kan worden beschouwd. Het vonnis benadrukt zowel het belang van het algemene burgerlijk recht als specifieke bepalingen in het bancaire contractenrecht.
Fundamentele juridische classificatie
Het belang van stilzwijgen in het contractenrecht
In het Duitse burgerlijk recht is het beginsel verankerd dat stilte in principe geen wilsverklaring vormt en daarom op zichzelf meestal niet als instemming met een aanbod geldt (§ 241 BGB, § 151 BGB). Er zijn echter tal van uitzonderingen, bijvoorbeeld op basis van contractuele kaders, wettelijke bepalingen of de aard van de transactie.
In de financiële dienstverlening, met name bij langdurige contractuele relaties zoals de bouwspaarovereenkomst, kan het stilzwijgen van een contractpartij – afhankelijk van de contractuele en feitelijke omstandigheden – in een individueel geval toch uitzonderlijk als een instemmingsverklaring worden aangemerkt.
Bijzonderheden bij contractaanpassingen
Contractwijzigingen bij bouwspaarcontracten zijn in de praktijk niet ongebruikelijk. Deze hebben vaak betrekking op voorwaarden als spaarrente, spaarbijdragen of de invoering respectievelijk aanpassing van servicekosten. De wetgever streeft ernaar enerzijds de contractvrijheid te waarborgen, maar anderzijds ook de bescherming van de consument – dus de bouwspaarder – te garanderen.
Het procesrechtelijke bijzonderheid bij wijzigingen van algemene voorwaarden (AV) is, dat volgens de rechtspraak van het Bundesgerichtshof (BGH) toestemming ook door impliciet gedrag, dus door welbewust handelen in plaats van uitdrukkelijke aanvaarding, kan plaatsvinden. Toch blijft louter stilzwijgen in beginsel onvoldoende – behalve bij zogenaamde wijzigingsmechanismen met gekwalificeerde instemmingsfictie.
Beslissing in het concrete geval
Feiten
In het aangevochten geval had een bouwspaarbank haar klanten wijzigingen in de contractvoorwaarden – met name een nieuwe servicevergoeding – aangekondigd en om instemming gevraagd. De informatie werd conform de wettelijke transparantie-eisen duidelijk geformuleerd en de klant werd expliciet gewezen op de voorgenomen wijziging en zijn reactiemogelijkheden. Binnen de communicatie werd tevens de mogelijkheid geboden om bezwaar te maken tegen de contractwijziging.
Omdat van de bouwspaarder binnen de gestelde termijn geen expliciete reactie kwam, beschouwde de bouwspaarbank het uitblijven van een antwoord als instemming en bracht de servicevergoeding in rekening. Dit werd door de betrokken klant echter niet geaccepteerd, waarna een gerechtelijke procedure volgde.
Juridische beoordeling door het OLG Frankfurt am Main
Het OLG Frankfurt bevestigde dat onder bepaalde voorwaarden het stilzwijgen op een aanbod tot contractwijziging inderdaad als een impliciete instemming kan worden beschouwd. Volgens het hof is vereist dat
- de bouwspaarder uitdrukkelijk en transparant is gewezen op de voorgenomen wijziging en de gevolgen van zijn stilzwijgen,
- hem een redelijke termijn voor reactie is geboden en
- de mogelijkheid om expliciet bezwaar te maken duidelijk is geboden.
Het hof benadrukte bovendien de beschermingsmechanismen die binnen de Wet aanpassing van verplichtingen en het consumentenrecht van toepassing zijn. De concrete informatie- en verduidelijkingsplichten dienen het doel om een geïnformeerde en vrijwillige instemming te waarborgen.
Het arrest sluit aan bij de bestaande rechtspraak over instemmingsficties en wijzigingen van algemene voorwaarden in de financiële sector. De uitspraak bevestigt de eisen aan transparantie, eerlijkheid en bezwaarmogelijkheden ter bescherming van de klantbelangen.
Relevantie voor de praktijk en gevolgen
Bouwspaarproducten en klantcommunicatie
De uitspraak is vooral relevant voor instellingen die bestaande bouwspaarcontracten in de toekomst willen aanpassen. De vorm van communicatie en de opzet van informatiebrieven spelen hierbij een centrale rol. Duidelijke formuleringen, ondubbelzinnige termijnen en het aanbieden van een eenvoudige bezwaarprocedure zijn onmisbaar om een impliciete instemming van de klant door stilzwijgen aan te kunnen nemen. Anders bestaat het risico dat een dergelijke wijziging in geval van geschil ongeldig wordt verklaard.
Gevolgen voor vergelijkbare contractuele verhoudingen
Ook buiten het bouwspaardomein kan het arrest dienen als maatstaf voor vergelijkbare contractuele constellaties – bijvoorbeeld bij banken, verzekeraars of andere financiële diensten. Het onderstreept dat wettelijke consumentenbescherming en eerlijkheid bij de uitvoering van contracten geen loze formaliteiten zijn, maar de kern vormen van geldige contractwijzigingen.
Ook de gevolgen voor het afdwingen van aanspraken bij geschillen mogen niet worden onderschat: Zowel consumenten als banken dienen kennis te nemen van de rechtspraak en schriftelijke bevestigings- of herroepingsmogelijkheden te controleren. Hierdoor kunnen latere geschillen vaak al in een vroeg stadium worden voorkomen.
Let op lopende procedures en rechtspraak
Er moet rekening mee worden gehouden dat het arrest van het OLG Frankfurt am Main de bestaande vaste rechtspraak over stilzwijgen en instemming bij contractwijzigingen verduidelijkt en verder ontwikkelt. Toch betreft het een uitspraak in tweede aanleg, zodat verdere herzieningen of wijzigingen door hogere rechtspraak mogelijk blijven. De onschuldpresumptie en de uitkomst van eventuele lopende procedures blijven hierbij van kracht.
Bronvermelding: OLG Frankfurt am Main, uitspraak van 29 mei 2024 (zaaknr.: 17 U 188/23), zie <a href="https://urteile.news/OLG-Frankfurt-am-Main17-U-18823Schweigen-des-Bausparers-zur-Vertragsaenderung-kann-Zustimmung-bedeuten~N35281″>https://urteile.news/OLG-Frankfurt-am-Main17-U-18823Schweigen-des-Bausparers-zur-Vertragsaenderung-kann-Zustimmung-bedeuten~N35281.
Conclusie
Het OLG Frankfurt am Main heeft met zijn beslissing over de uitleg van het stilzwijgen van een bouwspaarder bij contractwijzigingen centrale vragen over het instemmingsvereiste bij aanpassingen van bank- en spaarcontracten benadrukt. Zowel voor instellingen als voor klanten is het van belang om transparante en eerlijke processen te waarborgen, zodat de geldigheid van wijzigingen ook in geval van een geschil verzekerd is.
Bij complexe vragen omtrent contractwijzigingen en hun toelaatbaarheid kunnen individuele beoordelingen zinvol zijn. De Rechtsanwalt bij MTR Legal staat na overeenkomstig overleg ter beschikking voor de beoordeling van de rechtspositie.
