Principiële beslissing van het Bundesgerichtshof: Vervroegde herbenoeming van bestuursleden bij naamloze vennootschappen
De benoeming en verlenging van bestuursmandaten van een naamloze vennootschap is een kernverantwoordelijkheid van de raad van commissarissen, die regelmatig aanzienlijke invloed heeft op de leiding en koers van de vennootschap. De vraag of en in hoeverre de raad van commissarissen bevoegd is bestuursleden reeds vóór het einde van hun lopende termijn opnieuw te benoemen, is in wetenschap en praktijk herhaaldelijk het onderwerp geweest van levendige discussies. Met zijn uitspraak van 17 juli 2012 (Az.: II ZR 55/11) heeft het Bundesgerichtshof (BGH) voor fundamentele duidelijkheid gezorgd en de essentiële richtlijnen voor een vervroegde herbenoeming uitgewerkt.
Juridisch kader: Bepaling van de ambtstermijn en herbenoeming van bestuursleden
Wettelijke basis
De regels voor de benoeming en herbenoeming van bestuursleden zijn met name te vinden in § 84 Aktiengesetz (AktG). Vervolgens wordt het bestuur door de raad van commissarissen voor maximaal vijf jaar benoemd; een herbenoeming is in principe toegestaan. In de wet was echter tot nu toe niet uitdrukkelijk geregeld of een herbenoeming ook vóór het einde van de lopende ambtstermijn kan plaatsvinden.
Conflictgebieden in de ondernemingsrechtelijke praktijk
In ondernemingen bestaat vaak de behoefte om succesvolle of bijzonder geschikte bestuursleden langdurig aan de onderneming te binden. Bestuurspersoneel kan vaak beter worden geworven en behouden als de vennootschap een zekere mate van planningszekerheid uitstraalt. Tegelijkertijd wordt echter ook de noodzaak gezien om flexibiliteit te behouden bij de invulling van bestuursfuncties en misbruik, met name door het creëren van feitelijke permanente mandaten, te voorkomen.
Beslissing van het Bundesgerichtshof: Toelaatbaarheid en grenzen van de vervroegde herbenoeming
Met zijn beslissing benadrukt de BGH dat volgens de strekking van § 84 AktG een vervroegde herbenoeming van bestuursleden in principe is toegestaan. De rechtbank geeft echter duidelijk aan dat daarbij de in de wet vastgelegde maximale duur van vijf jaar per ambtstermijn niet mag worden overschreden. Een herbenoeming kan dus al tijdens een lopende ambtstermijn plaatsvinden, met als gevolg dat een nieuwe, maximaal vijfjarige ambtsperiode begint.
Betekenis van de beslissing van de raad van commissarissen
Beoordelingsruimte en takenpakket
De BGH benadrukt dat de beslissing van de raad van commissarissen om tot vervroegde herbenoeming over te gaan, onderworpen is aan het vereiste ondernemingsmatige beoordelingsvrijheid. De raad van commissarissen moet de belangen van de vennootschap volledig afwegen en het welzijn van de naamloze vennootschap als leidend uitgangspunt nemen bij zijn beslissing. Daarbij dient er op te worden gelet dat de raad van commissarissen zowel de behoefte aan continuïteit in de bedrijfsvoering als de noodzakelijke controletaak jegens het bestuur op passende wijze in acht neemt.
Voorkoming van permanente benoemingen en misbruik
Het Bundesgerichtshof wijst er met name op dat raden van commissarissen niet ertoe mogen worden verleid om bestuursleden door voortdurend vervroegde herbenoemingen feitelijk langdurig in functie te houden en zo de beperking van de maximale bestuursaanstelling te omzeilen. Een dergelijke praktijk zou niet in overeenstemming zijn met de bedoeling van de wetgever en kan onder omstandigheden vennootschapsrechtelijke maatregelen of aanvechtingen tot gevolg hebben.
Gevolgen voor de ondernemingspraktijk en potentiële geschilpunten
Handelingsopties voor vennootschapsorganen
De nu heldere rechtspositie verschaft raden van commissarissen een betrouwbaar kader waarin zij besluiten over de toekomstige samenstelling van het bestuur kunnen nemen. Dit maakt het met name mogelijk om in gevallen van geplande langetermijndoelstellingen of ter waarborging van gekwalificeerde leidersfiguren vroegtijdig te handelen, zonder in juridische onzekerheid te verkeren.
Inachtneming van de formele vereisten
Voor elke vervroegde herbenoeming dienen de relevante formele en materiële vereisten van de Aktiengesetz in acht te worden genomen. Hierbij horen met name de behoorlijke besluitvorming van het orgaan van de raad van commissarissen en de inschrijving in het handelsregister conform § 84 lid 1, 5 AktG. Fouten bij de uitvoering kunnen leiden tot nietigheid of vernietigbaarheid van de benoeming.
Potentiële conflictgebieden en controlemechanismen
Ondanks de geboden mogelijkheid tot vervroegde herbenoeming blijven er risico’s bestaan, zoals het overschrijden van beoordelingsgrenzen of fouten bij de belangenafweging, die onder omstandigheden tot juridische geschillen kunnen leiden. De aandeelhouders en andere controle-instanties behouden de mogelijkheid tot rechterlijke toetsing van relevante besluiten en maatregelen. Toekomstige rechterlijke uitspraken zullen dit kader verder uitwerken door de toepassing in individuele gevallen.
Vooruitblik en juridisch adviesbehoefte
Met deze principiële beslissing krijgen de handelende organen van een naamloze vennootschap de noodzakelijke flexibiliteit voor de operationele aansturing van het ondernemingsbestuur, terwijl tegelijkertijd misbruik van de wettelijke voorschriften wordt voorkomen. De reikwijdte van de beslissing ziet zowel op beursgenoteerde vennootschappen als op niet-beursgenoteerde naamloze vennootschappen en biedt daarmee brede oriëntatie voor de praktijk.
Juist gezien de hoge complexiteit in de afstemming van de belangen van de organen en het aanzienlijke economische belang van bestuursmandaten kan in een individueel geval een grondig onderzoek en deskundige beoordeling zinvol zijn. De advocaten van MTR Legal staan bedrijven, investeerders en vermogende particulieren bij alle vragen omtrent het vennootschaps- en ondernemingsrecht discreet ter zijde.
