Verplichting van banken tot proactieve informatie over ongeldige AV-bepalingen bij bewaarloon
Met een beschikking van 27 februari 2024 (kenmerk: 3 U 286/22) heeft het Oberlandesgericht Frankfurt am Main voor de bankensector verduidelijkt dat kredietinstellingen getroffen klanten actief moeten informeren wanneer zij zich niet langer kunnen beroepen op een algemene voorwaarde – bijvoorbeeld voor de invoering van een bewaarloon op tegoeden op betaal- of spaarrekeningen – omdat deze bepaling ongeldig is verklaard. De beslissing is van groot belang voor de gehele bankensector, evenals voor consumenten die met zogenaamde bewaarloonbetalingen zijn geconfronteerd.
Uitgangssituatie: bewaarlonen en AV-bepalingen
Al meerdere jaren rekenen banken en spaarbanken steeds vaker zogenaamde bewaarlonen aan voor hoge saldo’s op klantrekeningen. De basis hiervoor waren vaak standaardbepalingen in de AV van de instellingen, waarmee een dergelijk loon onafhankelijk van een individuele overeenkomst werd ingevoerd. De rechtspraak – recentelijk nog het Bundesgerichtshof – heeft deze praktijk echter een halt toegeroepen en vastgesteld dat tal van dergelijke bepalingen in strijd zijn met §§ 305 e.v. BGB en daarom ongeldig moeten worden verklaard.
Verplichtingen van banken na ongeldigverklaring
Noodzaak van individuele communicatie
Met het ongeldig worden van een bepaling ontstaan er bijzondere zorgvuldigheids- en informatieplichten voor kredietinstellingen. De beslissing van het OLG Frankfurt am Main verduidelijkt dat het niet voldoende is om alleen een verwijzing naar de gewijzigde rechtspositie op een centrale plek – bijvoorbeeld op de website van het instituut – beschikbaar te stellen. Getroffen klanten moeten daarentegen gericht en proactief worden geïnformeerd over de ongeldigheid van de relevante AV-bepaling en de daaruit voortvloeiende consequenties.
Juridische grondslagen en consumentenbescherming
Deze verplichting ter bescherming van consumenten vloeit voort uit de Europese en nationale voorschriften over de geldigheid van algemene voorwaarden (met name art. 6 lid 1 Richtlijn 93/13/EEG en § 307 BGB). Een instelling die het aan consumenten overlaat om zelf na te gaan of een contractuele bepaling nog geldig is, handelt in strijd met het beschermingsdoel van deze regels. Banken moeten ervoor zorgen dat klanten niet langer worden benadeeld door bepalingen waarvan de ongeldigheid door een rechter is vastgesteld.
Gevolgen voor bankklanten in de praktijk
Terugbetaling van te veel betaalde vergoedingen
Onder deze informatieplicht vallen met name situaties waarin klanten op grond van de ongeldige bepaling al bewaarloon hebben betaald. Omdat een ongeldige AV-bepaling geen juridische basis vormt voor betalingen, bestaat er in principe de mogelijkheid om ten onrechte betaalde bedragen op grond van de regels inzake ongerechtvaardigde verrijking (§§ 812 e.v. BGB) terug te vorderen. Geen informatie van het kredietinstituut kan leiden tot een schorsing van de verjaringstermijn, als klanten pas later kennis krijgen van de ongeldigheid van een bepaling.
Belang voor instellingen en contractspartijen
Het vonnis vormt voor banken en andere kredietinstellingen een duidelijke instructie om hun informatiebeleid aan te passen naar aanleiding van gewijzigde of rechterlijke afgekeurde AV-bepalingen. Contractspartijen, met name beleggers en spaarders, krijgen door deze voorschriften een versterking van hun rechtspositie in de lopende contractrelatie en met het oog op eventuele terugvorderingsaanspraken.
Beoordeling van de rechtspositie en implicaties voor de praktijk
Transparantie- en medewerkingsplichten
De beslissing van het OLG Frankfurt benadrukt de centrale rol van contractuele transparantie in het massale zakelijke verkeer van kredietinstellingen. Naast rechtszekerheid omtrent de geldigheid van contractbepalingen bestaat de verplichting om bestaande klantrelaties in overeenstemming te brengen met de actuele wettelijke voorschriften. De mededelingsplicht heeft niet alleen betrekking op toekomstige contracten, maar geldt uitdrukkelijk ook voor bestaande contractverhoudingen.
Gevolgen voor risicomanagement en compliance-structuren
Voor banken en andere op de kapitaalmarkt opererende ondernemingen zijn de eisen aan een proactief, klantgericht informatiemanagement verder toegenomen. Hierdoor neemt niet alleen het belang van een voortdurende juridische beoordeling van bestaande algemene voorwaarden toe, maar wordt ook de noodzaak groter om communicatie- en complianceprocessen dienovereenkomstig aan te passen.
Lopende ontwikkelingen en stand van de rechtspraak
Er dient rekening mee te worden gehouden dat er momenteel nog andere procedures in deze materie aanhangig zijn. De rechtspraak is nog in ontwikkeling. Verdere uitspraken – met name van het Bundesgerichtshof – zullen naar verwachting de invulling van de informatieplichten verder preciseren en mogelijke speelruimtes voor kredietinstellingen definiëren. Een definitieve beoordeling is daarom voorbehouden aan het verdere verloop van de rechtspraak.
Conclusie en juridische vooruitblik
Het OLG Frankfurt am Main heeft met zijn beschikking opnieuw het belang van de proactieve informatieplichten van banken bij ongeldige AV-bepalingen onderstreept. Getroffen contractspartijen en in het bijzonder rekeninghouders kunnen hierdoor hun positie versterken, terwijl banken hun interne en externe communicatie absoluut moeten aanpassen om juridische risico’s te voorkomen.
Voor verdere vragen over contractvoorwaarden, terugvorderingsaanspraken of toezichtrechtelijke verplichtingen in verband met ongeldige AV-bepalingen staan de advocaten van MTR Legal Rechtsanwälte u graag met advies ter beschikking.
