In het kader van een veelbesproken uitspraak heeft de bestuursrechtbank van Frankfurt am Main zich gebogen over de rechtmatigheid van een aanwijzing van de Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (BaFin), die erop gericht was een internetdienstaanbieder te verplichten tot het instellen van een DNS-gebaseerde toegangsblokkade tot een bepaald internetadres. De betreffende internetdienstaanbieder had om rechterlijke toetsing gevraagd en kreeg nu gelijk. De reikwijdte van deze beslissing gaat veel verder dan het individuele geval en roept fundamentele vragen op over de verhouding tussen financieel toezicht, grondrechten en netwerkregulering.
Juridische achtergrond van de BaFin-aanwijzing
Taken en bevoegdheden van de BaFin
De Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht is in Duitsland belast met het toezicht op en de regulering van grote delen van de financiële markt. Tot haar taken behoort met name de bestrijding van ongeoorloofde financiële diensten, bijvoorbeeld op het gebied van online kansspelen of niet-goedgekeurde kapitaalinvesteringen. Om overtredingen effectief te voorkomen, beschikt BaFin over een scala aan maatregelen, waaronder de mogelijkheid om marktgerichte bevelen uit te vaardigen.
Maatregelen tegenover internetdienstaanbieders
Tegen de achtergrond van de voortschrijdende digitalisering en de verschuiving van financiële diensten naar het internet wordt BaFin steeds vaker geconfronteerd met het probleem dat zij illegale aanbiedingen wel kan identificeren, maar deze feitelijk niet eenvoudig van de markt kan verwijderen – vooral bij aanbieders die buiten de Europese Unie zijn gevestigd. Als reactie daarop heeft BaFin in een aantal gevallen internetdienstaanbieders opgedragen zogenaamde DNS-blokkades te implementeren om zo de toegang tot problematische internetaanbiedingen vanuit Duitsland te blokkeren.
Kernaspecten van de beslissing van de bestuursrechtbank Frankfurt am Main
Feiten en rechterlijke beoordeling
In het nu beslechte geschil gaf BaFin een aanwijzing aan een internetdienstaanbieder, waarbij de toegang tot een bepaalde website via een DNS-blokkade moest worden verhinderd. De aanbieder verzette zich via een rechtszaak tegen deze maatregel, onder andere met een beroep op het ontbreken van een wettelijke basis en de disproportionaliteit van de ingreep – de bestuursrechtbank gaf hem gelijk.
Het centrale punt van de rechterlijke beoordeling was met name de vraag of een zo ingrijpende beperking van de toegang tot informatie gebaseerd kan worden op een uitdrukkelijke, in het publiekrecht voorziene bevoegdheidsgrondslag. De rechters benadrukten dat het opleggen van een DNS-blokkade niet kan worden gebaseerd op de bestaande wettelijke bevoegdheden van BaFin en dat ook de door de Grondwet beschermde informatievrijheid van derden is geraakt.
Grondrechten en proportionaliteit
Van bijzonder belang in de belangenafweging was ook de beschermingsomvang van art. 5 GG (Grundgesetz) – de vrijheid van informatie. De rechterlijke analyse leidde tot het resultaat dat een netwerkblokkade het potentieel heeft om de toegang tot legale informatie van onbetrokken derden te beperken. Bovendien achtte de rechtbank de maatregel disproportioneel, omdat mildere middelen beschikbaar waren en de ingreep niet op een specifieke wettelijke grondslag berustte.
Ontwikkelingen op het gebied van netwerkblokkades en toezichthoudende bevoegdheden
Netwerkblokkades in het Duitse en Europese recht
De juridische toelaatbaarheid van netwerkblokkades, met name DNS-blokkades, wordt in Duitsland en op Europees niveau controversieel besproken. Terwijl in het auteursrecht en in het kader van kinder- en jeugdbescherming selectieve regelingen bestaan, ontbreken tot nu toe in het toezicht op financiële diensten expliciete wettelijke bepalingen die dergelijke maatregelen mogelijk maken. De uitspraak van de bestuursrechtbank Frankfurt am Main onderstreept de noodzaak van duidelijke, wettelijke kaders voor ingrepen met een dergelijke reikwijdte.
Gevolgen voor betrokken marktdeelnemers
De jurisprudentie heeft aanzienlijke gevolgen voor verschillende betrokkenen: Voor internetdienstaanbieders betekent het vonnis extra duidelijkheid over de omvang van hun verplichtingen bij toezichthoudende maatregelen. Aanbieders in de financiële dienstverlening en in de online sector krijgen rechtszekerheid met betrekking tot de toelaatbaarheid van door de overheid opgelegde blokkades. Ook aspecten van consumentenbescherming worden geraakt, omdat toegangsbeperkingen vaak verder gaan dan noodzakelijk en legale inhoud kunnen treffen.
Vervolgconsideraties over de regulering van digitale markten
De beslissing van de bestuursrechtbank Frankfurt roept de vraag op hoe effectief toezicht op de markt in het digitale tijdperk kan worden gewaarborgd zonder fundamentele grondrechten aan te tasten. De wetgever wordt steeds meer uitgedaagd om een evenwicht te vinden tussen de behoefte aan doeltreffend financieel toezicht en de bescherming van communicatie- en informatievrijheid op het internet.
Het verdere verloop blijft afwachten, met name met het oog op mogelijke rechtsmiddelen en verdere ontwikkeling van wettelijke bepalingen. Het betreft complexe aangelegenheden, waarbij bij de beoordeling verschillende belangen – van toezichthouders, economie, gebruikers en aanbieders – zorgvuldig moeten worden meegewogen.
Voor bedrijven, investeerders en andere actoren die zich bezighouden met onderwerpen rondom regulering, IT-recht en compliance in de context van digitale bedrijfsmodellen en financiële dienstverlening, kan een individuele beoordeling van de actuele rechtspositie en toekomstige ontwikkelingen van groot belang zijn. De advocaten van MTR Legal staan voor dergelijke verzoeken graag als contactpersoon ter beschikking.
