De voortschrijdende ontwikkeling en verspreiding van Kunstmatige Intelligentie (KI) stelt veel rechtsgebieden voor nieuwe uitdagingen – het auteursrecht vormt hierop geen uitzondering. Vooral de vraag naar de toekenning van rechten op werken die met aanzienlijk gebruik van KI tot stand komen, is zeer actueel en in veel opzichten tot nu toe onopgehelderd. Bedrijven, creatieven, investeerders en ontwikkelaars worden evenzeer uitgedaagd zich met de juridische randvoorwaarden bezig te houden om risico’s en mogelijkheden tot vormgeving te identificeren.
Begripsbepaling: Wat zijn KI-gegeneerde werken?
In auteursrechtelijke context worden onder KI-gegeneerde werken die resultaten verstaan die – althans gedeeltelijk – onder substantiële invloed van Kunstmatige Intelligentie tot stand komen. Hierbij kan KI als zelfstandige softwareoplossing functioneren of teruggrijpen op omvangrijke datasets om zelfstandig inhoud zoals teksten, afbeeldingen, muziek of audiovisuele producties te genereren. De mens kan hierbij een verschillende rol innemen, van het enkel starten van een proces tot aan actieve aansturing en vormgeving.
Juridische classificatie: Scheppingshoogte en persoonlijke geestelijke schepping
Vereisten van het auteursrecht
Volgens de Duitse auteurswet (§ 2 UrhG) is bescherming in principe verbonden aan een persoonlijke geestelijke schepping. De doorslaggevende creatieve bijdragen moeten van een natuurlijk persoon afkomstig zijn. Werken die volledig automatisch door algoritmen worden gemaakt, voldoen vaak niet aan deze voorwaarde. De rechtspraak en literatuur benadrukken uitdrukkelijk dat creativiteit en individualiteit, zoals het auteursrecht vereist, in principe menselijke eigenschappen zijn.
Wie draagt het auteurschap bij inzet van KI?
In samenhang met KI-gegeneerde werken wordt besproken in hoeverre de input van de menselijke gebruiker, bijvoorbeeld bij de keuze van data, het opstellen van prompts of het trainen van de KI, als creatieve bijdrage kan worden gezien. Afhankelijk van het geval kan de mens als auteur gelden, mits hij op het werk een bepalende en doorslaggevende invloed uitoefent. Blijft de menselijke betrokkenheid echter minimaal en worden wezenlijke vormgevingsprocessen autonoom door de KI verricht, dan is het de vraag of auteursrechtelijke bescherming überhaupt van toepassing is.
Eigendom bij volledige KI-autonomie
Worden werken volledig door KI gecreëerd – dus geautomatiseerd en zonder substantiële menselijke inbreng – dan geldt volgens de huidige wettelijke situatie dat er geen auteursrechtelijke bescherming bestaat. De rechten op dergelijke inhoud zijn daarom niet zoals gewone auteursrechten overdraagbaar, erfbaar of exploiteerbaar. Dit kan met name voor bedrijven die afhankelijk zijn van exclusief gebruik van dergelijke werken een aanzienlijke onzekerheidsfactor betekenen.
Gevolgen voor bedrijven en creatieve makers
Vragen over gebruik en licentiëring
Het gebruik van KI-gegeneerde inhoud kan tot verdere complexe situaties leiden: Wordt bijvoorbeeld een KI getraind op auteursrechtelijk beschermd materiaal, dan rijst de vraag of hierin al sprake is van gebruik van andermans rechten. Mogelijke gevolgen kunnen claims zijn van oorspronkelijke auteurs of rechthebbenden tegenover gebruikers en ontwikkelaars van de KI. De omgang met trainingsdata en de precieze documentatie van processen worden daarmee van cruciaal belang.
Uitdagingen bij bescherming van KI-resultaten
Bedrijven die KI-tools inzetten voor nieuwe zakelijke ideeën of artistieke inhoud, moeten er rekening mee houden dat zonder menselijke inbreng op de output geen traditioneel auteursrecht van toepassing is. Dit kan het afdichten van bedrijfsmodellen die afhankelijk zijn van exclusiviteit of bescherming tegen nabootsing bemoeilijken. Eventueel kan echter worden teruggevallen op alternatieve beschermingsmechanismen zoals het mededingingsrecht of specifieke contractuele regelingen.
Samenwerkingen en verdeling van aansprakelijkheid
Aangezien de ontwikkeling en het gebruik van KI vaak plaatsvinden in het kader van samenwerking tussen bedrijven, ontwikkelaars en opdrachtgevers, moeten de contractuele rechten en plichten duidelijk worden geregeld. Vragen over aansprakelijkheid voor mogelijke inbreuken – bijvoorbeeld bij ongeoorloofde overname van beschermde inhoud in trainingsdatasets – dienen zorgvuldig te worden behandeld en vereisen in elk geval aangepaste oplossingen.
Internationaal perspectief en actuele ontwikkelingen
Huidige rechtspositie in Europa
Terwijl het Duitse en Europese recht tot nu toe strikt vasthouden aan het vereiste van menselijke schepping, bestaan er internationaal discussies over een mogelijke aanpassing van het auteursrecht. In sommige landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, bestaan er bijzondere bepalingen om ook door machines gegenereerde werken te beschermen – het toepassingsgebied daarvan is echter beperkt en kent tal van bijzonderheden.
Overwegingen voor hervorming en jurisprudentie
Met de opmars van generatieve KI groeit de politieke en maatschappelijke druk om nieuwe oplossingen te vinden voor de opkomende juridische vragen. Lopende wetgevingsinitiatieven, bijvoorbeeld op het niveau van de Europese Unie in het kader van de AI Act of in het kader van geplande auteursrechtshervormingen, moeten nauwlettend worden gevolgd. Beslissingen van nationale en internationale rechters zouden daarnaast belangrijke impulsen kunnen geven voor de toekomstige rechtsontwikkeling. Wel moet erop worden gewezen dat veel procedures nog niet definitief zijn beslist, waardoor de rechtspositie in beweging is.
Conclusie
De juridische classificatie en toewijzing van auteursrechtelijke beschermingsrechten op KI-gegeneerde werken blijft met aanzienlijke onzekerheid omgeven. Doorslaggevend blijft de mate van menselijke inbreng. Individuele casusposities vragen om zorgvuldige juridische beoordeling, met name met het oog op de inbreng van trainingsdata, samenwerkingspartners en exploitatieketens. De juridische randvoorwaarden blijven in ontwikkeling en vereisen ook in de toekomst voortdurende aandacht.
Indien er vragen ontstaan over de ontwikkeling, het gebruik of de exploitatie van KI-gebaseerde inhoud, kan een individuele juridische analyse nuttig zijn. De contactpersonen bij MTR Legal Rechtsanwalt staan beschikbaar om bij de beoordeling van de relevante aspecten adviserend te ondersteunen.
