Correctie van onherroepelijke belastingaanslagen na afloop van een belastingcontrole: beoordelingsruimte en actuele jurisprudentie van de BFH
De juridische vraag naar de mogelijkheid tot wijziging van reeds onherroepelijke belastingaanslagen na een belastingcontrole houdt zowel bedrijven als vermogende particulieren regelmatig bezig. Deze wordt met name relevant wanneer fiscale feiten achteraf opnieuw worden beoordeeld of tot nu toe onbekende feiten aan het licht komen. In zijn uitspraak van 10-07-2024 (zaaknr.: III R 14/22) heeft de Bundesfinanzhof (BFH) verduidelijkt in welke gevallen en volgens welke maatstaven een wijziging van dergelijke aanslagen toelaatbaar kan zijn.
Betekenis van onherroepelijkheid en haar grenzen
Met het intreden van de formele en materiële onherroepelijkheid krijgen belastingaanslagen in beginsel bindende kracht, zowel voor de belastingdienst als voor de belastingplichtigen. Deze rechtszekerheid behoort tot de fundamentele principes van het belastingrecht en is bedoeld om willekeur en onverwachte navorderingen tegen te gaan.
Toch bieden de Abgabenordnung (AO) en met name de bepalingen van §§ 173 e.v. AO onder strikte voorwaarden de mogelijkheid om ook onherroepelijke belastingaanslagen achteraf te wijzigen. In de praktijk wordt het zogenaamde “onthulde feit” vaak toegepast in het kader van een belastingcontrole.
Voorwaarden voor wijziging volgens § 173 AO
Nieuwe feiten of bewijsmiddelen
Centraal voor de correctiemogelijkheid volgens § 173 lid 1 nr. 1 AO is dat achteraf “nieuwe feiten of bewijsmiddelen” bekend worden die bij een juiste beoordeling tot een andere fiscale waardering hadden moeten leiden. De wijzigingsbevoegdheid heeft dus in hoofdzaak betrekking op voor het eerst onthulde of tot dan toe onbekende omstandigheden.
Schending van de zorgplicht
Volgens de jurisprudentie is een wijziging in de regel uitgesloten wanneer de nieuwe feiten als gevolg van schuld van de belastingplichtige – bijvoorbeeld door onvolledige aangiften of te late meldingen – niet in de oorspronkelijke aanslag zijn verwerkt. Echter, ook de belastingdienst kan bij schending van haar onderzoeks- en informatieplicht tegen worden geworpen, bijvoorbeeld bij ernstige onderzoeksgebreken.
Relevantie van de belastingcontrole voor de wijzigingsbevoegdheid
Omvang en bevoegdheden van de belastingcontrole
De belastingcontrole dient ter volledige controle van de fiscale situatie van een belastingplichtige. Zij verleent de belastingdienst ruime onderzoeksbevoegdheden en toegang tot relevante boekhoudkundige stukken, contracten en andere documenten. In het kader van deze controle aan het licht gekomen, tot dan toe onbekende feiten kunnen een achteraf correctie van onherroepelijke aanslagen rechtvaardigen – echter zijn de belastingautoriteiten hierbij aan strenge eisen gebonden.
BFH-uitspraak van 10-07-2024 (III R 14/22): focus en praktische gevolgen
De BFH heeft in zijn huidige uitspraak benadrukt dat een correctie volgens § 173 AO alleen is toegestaan als de nieuwe feiten daadwerkelijk tot het einde van de belastingcontrole noch in het dossier noch herkenbaar waren. De senaat maakt duidelijk dat de wijzigingsbevoegdheid van de belastingdienst niet automatisch geldt voor alle tijdens een belastingcontrole ontdekte zaken, maar altijd een zorgvuldige en gedifferentieerde toetsing vereist.
De BFH wees er met name op dat de belastingdienst in het kader van haar onderzoeksprocedure een proactieve informatie- en zorgplicht heeft. Worden relevante feiten ondanks duidelijke aanwijzingen niet opgehelderd, kan dit een latere wijziging van onherroepelijke aanslagen in de weg staan.
Gevolgen voor ondernemingen, investeerders en particulieren
De uitspraak van de BFH versterkt het principe van betrouwbaarheid en voorspelbaarheid van belastingaanslagen. De belastingdienst moet aantonen en bewijzen dat een wijziging uitsluitend is gebaseerd op feiten die op het moment van uitvaardiging van de aanslag of tijdens de lopende procedure noch bekend, noch bij een zorgvuldige controle herkenbaar waren.
Voor ondernemingen, investeerders en vermogende particulieren betekent dit een nauwkeuriger inschatting van fiscale risico’s, maar ook de noodzaak om tijdens een belastingcontrole alle fiscusrelevante omstandigheden en documenten transparant en volledig te verstrekken, om nadelige navorderingen te voorkomen.
Samenhang met andere wijzigingsbepalingen
Het dient te worden benadrukt dat naast § 173 AO ook andere correctiebepalingen, zoals de wijzigingsregels bij kennelijke onjuistheid (§ 129 AO) of bij belastingontduiking (§ 370 AO), in individuele gevallen van toepassing kunnen zijn. Ook hier is een zorgvuldige toetsing van de betreffende voorwaarden en van de wisselwerking tussen verschillende correctiemogelijkheden vereist.
Conclusie
De uitspraak van de BFH van 10-07-2024 onderstreept dat de achteraf correctie van onherroepelijke belastingaanslagen beperkt is tot strikte wettelijke voorwaarden. De praktische relevantie van deze leidraad strekt zich uit van de fiscale bedrijfscontrole tot de diepgaande rechtspraktijk binnen complexe ondernemingsstructuren. Een zorgvuldige documentatie en juridisch zekere procedurele inrichting blijven daarbij van essentieel belang.
Voor verdere juridische verduidelijking rond de wijzigbaarheid van belastingaanslagen na een belastingcontrole en voor risicobeheersing tijdens het controletraject staan de Rechtsanwälte van MTR Legal graag tot uw beschikking.
