Terugvorderingsaanspraken van de sociale dienst jegens begiftigden in het kader van verpleeghuiskosten
De financiering van verpleeghuiskosten voor zorgbehoevenden wier eigen vermogen onvoldoende is, betreft vaak ook de sociale dienst. Complexe terugvorderingsmechanismen kunnen vooral relevant zijn wanneer vermogensoverdrachten – veelal in de vorm van schenkingen aan de kinderen van de behoeftige – kort voor de noodzaak van opname in een verpleeghuis hebben plaatsgevonden. Een uitspraak van de rechtbank Coburg (zaaknr.: 13 O 3407) biedt een praktijkrelevant inzicht in de rechtspositie met betrekking tot dergelijke regresmogelijkheden.
Grondslagen voor aanspraken volgens sociaal recht en burgerlijk recht
De regres van de sociale dienst op ontvangen schenkingen is in de regel gebaseerd op wettelijke bepalingen uit het Sozialgesetzbuch (SGB) XII in combinatie met civielrechtelijke bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek (BGB). Indien de sociale dienst uitkeringen verstrekt voor het levensonderhoud in een verpleeghuis, terwijl de hulpbehoevende eerder zijn vermogen – bijvoorbeeld door schenkingen aan zijn kinderen – heeft verminderd, is terugvordering van het overgedragen vermogen in principe mogelijk.
Schenkingen zijn vooral relevant wanneer ze tijdig plaatsvinden nabij het ontstaan van de behoefte. De wet beschermt de belangen van de gemeenschap door de sociale dienst toe te staan via zogenoemde regresvorderingen deze schenkingen terug te vorderen. Hierbij is § 528 BGB doorslaggevend, die een zogenoemd aanvullingsrecht op het wettelijk erfdeel toekent.
Vereisten voor de terugvorderingsaanspraak
Een doorslaggevend vereiste is het bestaan van een schenking in juridische zin, dus een onbaatzuchtige overdracht aan een ander. Daarnaast moet er bij de schenker een behoefte zijn ontstaan die aanleiding geeft tot het ontvangen van sociale voorzieningen in het kader van zorg. Een belangrijk aspect is de tijdsfactor: zolang de schenker binnen een periode van tien jaar voor het beroep op sociale uitkeringen een schenking heeft gedaan, kan de sociale dienst doorgaans aanspraken tot terugbetaling geldend maken.
Opmerkelijk is dat deze terugvorderingsrechten ook binnen de familiekring – dus vooral bij schenkingen aan de eigen kinderen – onverkort gelden. De betrokkenen moeten ervan uitgaan dat ze de ontvangen schenkingen in de verhouding tot de verpleeghuiskosten gedeeltelijk moeten terugbetalen.
Praktische uitvoering en gerechtelijke handhaving
In de specifiek door de rechtbank Coburg besliste zaak had de sociale dienst reeds verpleeghuiskosten voor de moeder van de gedaagde betaald en vervolgens van de kinderen teruggave geëist van de waarde van de aan hen overgedragen schenkingen. Doorslaggevend was dat de behoefte van hun moeder direct verband hield met de overdracht van het vermogen. De uitspraak onderstreept dat de familieband tussen schenker en begiftigde geen uitzondering op het wettelijke terugvorderingsrecht vormt.
De rechtbank toetste zowel de aanspraakvereisten als de omvang van de aansprakelijkheid van de begiftigden. Daaruit bleek dat de eiseres gerechtigd was de betaalde verpleeghuiskosten tot het bedrag van de overgedragen schenkingen van de kinderen van de behoeftige te vorderen. Volgens de kamer konden de kinderen zich niet beroepen op verarming of het wegvallen van de grondslag van de schenking, tenzij er sprake was van bijzondere omstandigheden – bijvoorbeeld het volledig gebruiken van het geld voor de eigen noodzakelijke levensonderhoud.
Gevolgen voor vermogensoverdrachten binnen de familie
Deze rechtspraak leidt ertoe dat schenkingen die binnen de relevante periode plaatsvinden nauwgezet moeten worden beoordeeld. Het aanvaarden van een schenking biedt geenszins een volledige bescherming tegen vorderingen van publieke uitkeringsinstanties. Voor de begiftigden kunnen aanzienlijke terugbetalingsverplichtingen ontstaan, die eventueel door een belangenafweging tussen familiebanden en maatschappelijke solidariteit worden gerechtvaardigd.
De ontwikkeling in de rechtspraak dient verder gevolgd te worden, aangezien een groot aantal vergelijkbare gevallen zowel buiten als voor de rechter aanhangig is. De precieze uitvoering hangt vaak ook af van de bijzonderheden van het afzonderlijke geval.
Voor lezers die zich met vergelijkbare kwesties bezighouden – bijvoorbeeld met betrekking tot terugvorderingsaanspraken van publieke instellingen na schenkingen of andere overdrachten – kan een individuele beoordeling en verdere bespreking van groot belang zijn. De Rechtsanwalt bij MTR Legal staat hiervoor graag ter beschikking om alle aspecten van de rechtspositie te duiden en een weloverwogen inschatting te geven.
